Krótkie wprowadzenie: podstawy mediacji

PWK
O
R
P
Ó
D
R
T
S
O
K
T
W
A I
E
W
A
D
Y
Z
M
E
N
E
D
I
E
I
:
A
C
J
I

©Biuro Rzeczniczki Praw i Wartości Akademickich UJ 2022
Wszelkie prawa zastrzeżone. W celu wykorzystania prosimy o kontakt z Biurem
Rzeczniczki Praw i Wartości Akademickich UJ (ombuds.uj.edu.pl).
Opracowanie merytoryczne: Maria Włoskiewicz
Korekta językowa: Filip Ryba
Skład i opracowanie: Radosław Nawojski
Kraków 2022

SPIS TREŚCI
4 CZYMJESTMEDIACJA?
6 RODZAJEMEDIACJI
• Podział ze względu na rolę mediatora_ki: mediacja
facylitatywna i ewaluatywna
• Podział ze względu na cel mediacji: mediacja oparta na
interesach i transformatywna
10 KIEDY MEDIACJA MOŻE BYĆ POMOCNA?
12 ZASADYMEDIACJI
• Dobrowolność
• Bezstronność
• Neutralność
• Poufność
• Akceptowalność
16 JAK PRZEBIEGA MEDIACJA?
• Monologmediatora_ki
• Przedstawienie perspektywy stron
• Identyfikacja zagadnień spornych
• Generowanieopcji i dochodzenie do porozumienia
• Spotkania indywidualne
• Porozumienie i ugoda
20 CZYMJESTKONFLIKT?
• Rodzajekonfliktów
• Etapykonfliktu
26 POROZUMIENIE
• Interesy a stanowiska
• Strefa potencjalnego porozumienia i najlepsza alternatywa
29 ŹRÓDŁA

CZYMJEST
MEDIACJA?

Mediacja jest procesem bardzo różnorodnym. W zależności od
tego, czy jest ona związana z postępowaniem w ramach cywil-
nego sporu sądowego, z próbą wypracowania warunków przy-
szłej umowy, czy z zupełnie nieformalnym podjęciem rozwiązania
konfliktu, szczegóły definicji mediacji będą się różnić. Mediację
można też podzielić ze względu na techniki używane przez media-
tora_rkę, a także na cele samego działania. Istnieją jednak
pewnecechy wspólne, które sprawiają, że wszystkie wymienione
procesy można nazywać mediacją.
Pierwszą z nich jest dochodzenie do porozumienia przez dwie lub DOCHODZENIE
więcej stron. Podłożem mediacji jest zatem konflikt, a jej główną funk- DOPOROZUMIENIA
cję stanowi znalezienie rozwiązania tego konfliktu.
Drugą cechą wyróżniającą mediację jest udział osoby trzeciej. UDZIAŁ OSOBY
Wkażdymprocesie mediacji to osoba trzecia – niezaangażowana TRZECIEJ
wsprawę, bezstronna i neutralna – pomaga stronom w dochodzeniu
do porozumienia.
Wreszcie wyróżniającą cechę mediacji stanowi jej dobrowolność, DOBROWOLNOŚĆ
która jest istotna na każdym etapie procesu. Strony z własnej woli
podejmują się udziału w mediacji, zgadzają się zarówno na osobę
mediatora_ki, jak i na każdy element wypracowanego porozumienia.
Zatem najogólniejszą definicją mediacji będzie stwierdzenie, że jest
to proces, w którym dwie lub więcej stron dobrowolnie dochodzi
doporozumienia przy pomocy osoby trzeciej.
Nakoniec warto jeszcze dodać, że nazywając mediację „procesem” PROCES
podkreśla się, że nie jest to jednostkowe zdarzenie, ale ciąg powią-
zanych ze sobą zdarzeń lub czynności, które prowadzą do określo-
nego rezultatu. Proces ten charakteryzuje się pewnymi swoistymi
cechami, które można zaobserwować w poprawnie prowadzonej
mediacji. Co więcej, warto pokreślić, że w mediacji potrzeba czasu,
aby wypracować porozumienie. Proces mediacji może trwać jedną
sesję z mediatorem_ką, ale może też składać się z kilku rozłożonych
wczasie sesji.
5

RODZAJE
MEDIACJI

Dla usystematyzowania wiedzy, a także lepszego zrozumienia
i dopasowania procesu do potrzeb stron, warto przyjrzeć się róż-
nymrodzajom mediacji.
PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA ROLĘ MEDIATORA_KI:
MEDIACJA FACYLITATYWNA I EWALUATYWNA
Mediację można podzielić ze względu na stopień zaangażowania
mediatora_ki. W tym podziale wyróżnia się dwa modele: mediację
facylitatywną oraz ewaluatywną.
Wmediacji facylitatywnej rolą mediatora_ki jest pomaganie stronom Odpowiednie
wznalezieniu rozwiązania ich problemu poprzez zadawanie odpo- pytania
wiednich pytań. W tym modelu mediator_ka nie będzie proponował_a
rozwiązań ani oceniał_a sytuacji.
Z kolei w mediacji ewaluatywnej mediator_ka jest bardziej zaangażo- Zaangażowanie
wany_a w problem – może sobie pozwolić na zaproponowanie jakie- mediatora_ki
goś rozwiązania lub ocenę sytuacji z perspektywy eksperta_ki w dzie-
dzinie (np. jako prawnik_czka).
Warto wspomnieć, że w praktyce mediatorzy_rki będą używali_ły
technik z obu wyżej wspomnianych modeli. Choć co do zasady przyj-
muje się, że mediacja klasyczna jest facylitatywna i raczej spotyka się
opinie, że stanowi ona ten „właściwy” sposób prowadzenia mediacji,
to może się zdarzyć, że konkretna sytuacja czy konkretne strony będą
wymagały użycia metod stosowanych w mediacji ewaluatywnej (np.
pewnego nakierowania, czy wyraźnego zaznaczenia, że dane rozwią-
zanie jest niewykonalne prawnie lub z prawem niezgodne). Czasem
to strony zgodnie proszą mediatora_kę o zaproponowanie rozwiąza-
nia i niektórzy_re mediatorzy_rki przystają na taką prośbę. Warto za-
znaczyć, że nie ma jednego słusznego sposobu prowadzenia media-
cji, jednak zawsze granicę w kwestii zaangażowania mediatora_ki
wproces będą wyznaczały zasady mediacji. W tym przypadku kluczo-
wajest zasada bezstronności i neutralności.
PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA CEL MEDIACJI:
MEDIACJA OPARTA NA INTERESACH I TRANSFORMATYWNA
Drugą metodą klasyfikacji mediacji jest podział ze względu na cel Cel procesu
procesu. W ten sposób można wyróżnić następujące modele: media-
cję opartą na interesach oraz mediację transformatywną.
7

Rozwiązanie Wmediacji opartej na interesach głównym celem będzie znalezienie
problemu satysfakcjonującego obie strony rozwiązania problemu. Akcent zosta-
je wówczas położony na konkretnej sprawie, z którą strony przyszły
do mediacji.
Obustronne Z kolei celem mediacji transformatywnej jest poprawa relacji stron,
zrozumienie a przede wszystkim lepsze zrozumienie ich wzajemnych sytuacji.
Ta perspektywa ukazuje relację stron jako całość.
Wtymmiejscu należy poczynić uwagi analogiczne do tych, które
zostały przedstawione we wcześniejszym podziale. Nie jest bowiem
wykluczone mieszanie dwóch powyższych sposobów mediacji. Może
się zdarzyć, a wręcz często się zdarza, że mediacja, która ma
za zadanie przede wszystkim rozwiązanie konkretnego problemu,
poprawia jednocześnie przyszłe relacje pomiędzy stronami.
8

KIEDY
MEDIACJA
MOŻEBYĆ
POMOCNA?

Kiedy stronom zależy na dalszej współpracy po zakończeniu spo-
ru lub wciąż będą one funkcjonowały w jednej przestrzeni.
• Strony sporu są współpracownikami_cami w projekcie badaw-
czym. Zależy im na wspólnym staraniu się o kolejne granty.
Przykład • Strony sporu są członkami_iniami koła naukowego.
• Strony sporu to pracownicy_e jednego instytutu.
Kiedy strony wiąże relacja zależności lub jedna ze stron występu-
je z pozycji władzy. Mediacja może na moment „wyrównać” pozy-
cje, co pozwoli stronom na partnerską rozmowę.
Osoby pracujące w sekretariacie czują, że dziekan wydziału wy-
magaodnichzbyt wiele w zbyt krótkim czasie. Jednocześnie
mają one poczucie, że ich ciężka praca nie jest przez dziekana Przykład
doceniana, a przecież administracja to podstawa funkcjonowa-
nia wydziału.
Kiedy brakuje twardych narzędzi, które można by wykorzystać.
Czasem dotyczy to braku skutecznych narzędzi prawnych.
Osoby studiujące uważają, że profesorka prowadząca najważ-
niejszy przedmiot w danym roku akademickim wymaga od nich
Przykład bardzo dużo. Jednocześnie brakuje zarówno jasnych kryteriów
zaliczenia przedmiotu, jak i wyszczególnionego zakresu materia-
łu, z którego należy się przygotować.
Kiedy w sporze ważną rolę odgrywają kwestie międzykulturowe.
Nauniwersytecie prowadzony jest projekt badawczy, w którym
biorą udział doktorantki i doktoranci z całego świata. Grupa ba-
dawcza zakłada niehierarchiczną strukturę i wymaga podejmo-
wania wielu wspólnych decyzji. Osoby biorące udział w projekcie Przykład
napotykają wiele trudności, szczególnie w kontekście organizacji
pracy oraz niehierarchicznego funkcjonowania zespołu.
11

ZASADY
MEDIACJI

Wyodrębnia się pięć głównych zasad, które powinny charaktery-
zować każdą mediację. Jak wcześniej wspomniano, mediacja jest
procesem bardzo różnorodnym i co do zasady niezinstytucjonali-
zowanym. Dlatego pozostawia zarówno stronom, jak i mediatoro-
wi_ce, duży zakres swobody, której granice wyznaczają właśnie
zasady mediacji.
Każda z osób biorących udział w mediacji przystępuje do niej Dobrowolność
z własnej woli – nie jest do tego zmuszana przez żadną osobę
trzecią czy instytucję.
Wpraktyce dobrowolność mediacji oznacza, że:
• Dorozpoczęcia mediacji potrzeba wyraźnej zgody wszystkich
stron.
• Każdazestron może wycofać zgodę na mediację w dowolnym
momencie trwania procesu.
• Strony wyrażają zgodę na osobę mediatora_ki.
• Porozumienie jest zawarte dobrowolnie, a jego treść jest w pełni
akceptowana przez każdą ze stron.
• Niewystępuje presja (zarówno ze strony mediatora, jak i z ze-
wnątrz) na którąkolwiek ze stron, zarówno co do udziału w me-
diacji, jak i co do przystania na konkretne porozumienie.
Zasada bezstronności dotyczy przede wszystkim stosunku media- Bezstronność
tora_ki do stron.
Wpraktyce:
• Mediator_ka traktuje obie strony w taki sam sposób, nie fawory-
zuje żadnej z nich. Przejawia się to także w kontekście formalnych
kwestii prowadzenia mediacji – każda ze stron ma wystarczający
czas na wypowiedzenie się, jest słuchana przez mediatora_kę
wrówny sposób.
• Mediator_ka nie ocenia stron i ich postaw w sporze. Mediator_ka
jest też wolny_a od uprzedzeń.
• Mediator_ka nie wypowiada się co do merytorycznego rozwią-
zania sporu, nie wyraża swoich opinii na temat konkretnych roz-
wiązań, nie rozstrzyga sporu.
• Mediator_ka nie ma wcześniejszej relacji ze stronami, która
mogłaby budzić wątpliwość co do jego_j bezstronności, a wszel-
kie ewentualne związki z każdą ze stron wyraźnie komunikuje
przed rozpoczęciem mediacji. W przypadku wystąpienia kon-
fliktu interesów mediator_ka nie podejmuje się mediacji.
13

Neutralność Neutralność dotyczy stosunku mediatora_ki do przedmiotu sporu.
Oznacza ona, że:
• Mediator_ka nie jest w żaden sposób związany_a z przedmio-
tem sporu.
• Mediator_ka nie ma interesu w konkretnym sposobie rozwiąza-
nia sporu pomiędzy stronami.
• Mediator_ka nie narzuca stronom ani rozwiązań, ani swojego
światopoglądu czy wyznawanych wartości.
• Mediator_ka może zadawać stronom pytania w celu urealnienia
konkretnych rozwiązań, dopracowania szczegółów, czy też skon-
kretyzowania postanowień ugody.
Poufność Cały proces mediacji jest objęty zasadą poufności – dotyczy ona
zarówno stron, jak i samego_j mediatora_ki.
Wpraktyce oznacza to, że:
• Tajemnicą objęty jest cały przebieg mediacji. Należy przez to
rozumieć zarówno wypowiedzi stron oraz tematy rozmów pod-
czas sesji mediacyjnych, jak i treść porozumienia.
• Codozasadypoufnością nie jest objęty sam fakt prowadzenia
mediacji, choć strony mogą sobie taką poufność zastrzec.
• Mediacja odbywa się w pomieszczeniu zapewniającym uczestni-
kom_czkom prywatność. Przebieg mediacji nie jest też nagrywany,
a wszelkie notatki robione przez mediatora_kę są przechowywa-
ne w taki sposób, aby osoby trzecie nie miały do nich dostępu.
• Mediator_ka sporządza z mediacji protokół, w którym zawiera
informacje o fakcie przeprowadzenia sesji mediacyjnej, obecno-
ści stron oraz zapis o wyniku postępowania, w szczególności
o zawartym porozumieniu.
• Strony mogą wyłączyć wybrane kwestie z zasady poufności.
Wtakim przypadku ważna jest wyraźna zgoda wszystkich stron.
Akceptowalność Jako piątą zasadę mediacji wymienia się akceptowalność.
Zasada ta ściśle wiąże się z dobrowolnością. Gwarantuje ona, że
wszystkie strony postępowania akceptują mediatora_kę, a także
jego_j sposób prowadzenia mediacji. Strony przystają także na
zakres postępowania mediacyjnego (tematy rozmowy) oraz reguły
mediacji.
14

JAK
PRZEBIEGA
MEDIACJA?

17
Mediacja to proces odformalizowany, nie ma więc żadnej odgór-
nie narzuconej procedury jej prowadzenia. Wręcz przeciwnie, me-
diator_ka dysponuje dużą elastycznością w prowadzeniu mediacji
i może dobierać konkretne kroki i regulować długość ich trwania
do specyfiki sporu i potrzeb stron. Da się jednak wyróżnić kilka
kluczowych etapów, które charakteryzują każdą mediację.
Mediacja zwykle zaczyna się od tzw. monologu mediatora_ki. Jest to Monolog
dłuższa wypowiedź mediatora_ki mająca na celu przede wszystkim mediatora_ki
zapoznanie stron z zasadami mediacji, a także przedstawienie praw
i obowiązków stron w procesie. Mediator_ka wyjaśnia po krótce każ-
dą z zasad mediacji – wskazuje m.in. na istotę poufności procesu,
a także na prawo stron do wycofania swojej zgody na udział w me-
diacji. Mediator_ka tłumaczy też stronom swoją rolę w procesie,
podkreślając jednocześnie własną bezstronność oraz neutralność.
Podczas monologu mediator_ka może również opisać, jak będzie
wyglądał przebieg mediacji (np. ile planuje się spotkań, czy zamie-
rza przeprowadzić spotkania indywidualne ze stronami). Jest to do-
bra okazja do ustalenia podstawowych zasad zachowania podczas
sesji mediacyjnych (np. nieużywanie telefonów). Jest to również czas
na zadanie przez strony ewentualnych pytań dotyczących kwestii
organizacyjnych czy przebiegu mediacji.
Po monologu mediatora_ki przychodzi czas na wypowiedzi stron, Przedstawienie
wktórych przedstawią one swoją perspektywę na zaistniały spór. perspektywy stron
Strony mogą też wskazać, jaki jest dla nich cel mediacji oraz które
obszary tematyczne są dla nich najważniejsze. Jest to nie tylko oka-
zja dla mediatora_ki do poznania perspektywy każdej ze stron, lecz
także możliwość rozpoznania wzajemnych stanowisk lub interesów.
Kolejnym ważnym krokiem jest identyfikacja obszarów tematycznych Identyfikacja
czy zagadnień spornych. Na tym etapie konflikt, z którym strony przy- zagadnień
chodzą do mediatora_ki, zostaje rozłożony na czynniki pierwsze. spornych
Mediator_ka pomaga w identyfikacji zagadnień, jednak to strony
muszą się zgodzić na ostateczny zakres kwestii, które będą omawia-
ne podczas mediacji. Przy pomocy mediatora_ki strony ustalają rów-
nież agendę mediacji – kolejność, w jakiej poszczególne zagadnie-
nia będą omawiane.
Jest to moment mediacji, w którym strony zaczynają pracować nad Generowanieopcji
załagodzeniem konfliktu, a przede wszystkim nad różnymi warianta- i dochodzenie
mi rozwiązania poszczególnych kwestii spornych. Jest to czas otwar- doporozumienia

tej dyskusji stron i burzy mózgów, w której padają potencjalne pro-
pozycje. Strony mogą podchodzić do generowania opcji w różny
sposób. Mogą dla przykładu zacząć od kwestii najbardziej kluczo-
wych i potem przechodzić do tych mniej istotnych lub zacząć od
spraw, w których najprościej jest im się porozumieć i na tej podsta-
wie przesuwać się do bardziej spornych punktów. Czasem strony
będą chciały podejść do potencjalnego porozumienia jako do pa-
kietu rozwiązań – wtedy negocjują one porozumienie jako całość.
Zdarza się jednak, że strony będą stosowały tzw. wymianę wiązaną
– za ustępstwo w jednej z kwestii, strona oferuje ustępstwo w innej.
Jak widać istnieje wiele podejść do generowania i wybierania opcji
porozumienia. Rola mediatora_ki na tym etapie jest niebagatelna –
to tu mediator_ka aktywnie pomaga stronom w kreowaniu opcji po-
rozumienia poprzez np. zadawanie pytań, urealnianie czy konkrety-
zowanie pomysłów stron. To na tym etapie mediacji może również
zdarzyć się impas. W takiej sytuacji rolą mediatora_ki jest użycie od-
powiednich technik, aby ułatwić stronom posuwanie się w procesie
mediacji.
Spotkania Czasem mediator_ka postanawia zorganizować spotkanie indywidu-
indywidualne alne z każdą ze stron. Może się to zdarzyć np. w sytuacji impasu lub
gdy emocje związane z bezpośrednią komunikacją z drugą stroną
są zbyt silne i strony nie radzą sobie z nimi. Takie spotkania mogą
być również przeprowadzane na prośbę jednej ze stron, gdy np.
chce ona poruszyć przy mediatore_ce kwestię, której nie chce ujaw-
niać przed drugą stroną. Podczas spotkań indywidualnych niezmien-
nie obowiązuje zasada poufności. Oznacza to, że bez wyraźnej zgo-
dy mediator_ka nie może ujawnić przekazanych informacji drugiej
stronie.
Porozumienie Głównym celem mediacji jest osiągnięcie porozumienia. Kiedy strony
i ugoda zgodzą się na konkretne rozwiązanie sporu, rolą mediatora_ki jest
spisanie postanowień stron w formie ugody, którą następnie strony
podpisują. Taka ugoda wiąże uczestników_czki mediacji.
18

CZYMJEST
KONFLIKT?

Najogólniej konflikt można zdefiniować jako sytuację, w której
dwie lub więcej osób ma różne lub z pozoru różne interesy.
Najbardziej znana klasyfikacja konfliktów, zaproponowana przez
Christophera W. Moora, dzieli je ze względu na źródła.
Zwykle wiąże się z silnymi emocjami w stosunku do drugiej strony KONFLIKT
sporu. Jego przyczyną bywa zła komunikacja, mogą być nią także RELACJI
uprzedzenia czy osobiste antypatie, jak również powtarzające się
zachowania oceniane przez drugą stronę jako negatywne.
Strony posiadają inne informacje na dany temat, przy czym jedna KONFLIKT
strona może mieć błędne informacje lub pomiędzy stronami wystę- DANYCH
puje dysproporcja informacji. Zdarza się również, że przyczyną takie-
go konfliktu jest odmienna interpretacja tych samych danych lub inna
ich priorytetyzacja.
Interesy rozumiane są w tym przypadku jako zasoby, o które strony KONFLIKT
konkurują lub potrzeby, do których zaspokojenia dążą. Może się zda- INTERESÓW
rzyć, że w rzeczywistości interesy stron są zbieżne, lecz skonfliktowane
strony są tego nieświadome.
Wtakim przypadku przyczyna konfliktu leży zazwyczaj poza samymi KONFLIKT
stronami i jest zlokalizowana gdzieś w odgórnej organizacji środowi- STRUKTURALNY
ska, w którym strony funkcjonują. Konflikt ten może wynikać nie tylko
z niewspółmiernej kontroli nad zasobami czy z nierównego dostępu
do władzy, lecz także z takich kwestii, jak ograniczenia fizyczne (np.
praca zdalna) czy czasowe, które utrudniają stronom współpracę.
Wynika z różnego systemu wartości osób zaangażowanych w konflikt. KONFLIKT
Osoby skonfliktowane przywiązują wówczas inną wagę do pewnych WARTOŚCI
fundamentalnych kwestii, kształtujących ich światopogląd. Często
może wynikać również z narzucania konkretnego zachowania, zwią-
zanego z wyznawanymi wartościami, przez jedną ze stron.
21

PRZYKŁAD Anna pisze artykuł naukowy, opierający się na danych zebranych
przez grupę badawczą, której była członkinią. Jest to jej autorski po-
mysł wykorzystania tych danych. Członkiem grupy badawczej był tak-
że Adam. Jest on zdania, że zebranych danych nie powinno się wy-
korzystywać w zaproponowany przez Annę sposób, ponieważ wycią-
gnięte wnioski będą zakłamane. Anna twierdzi, że może wykorzysty-
wać dane dowolnie i Adam nie powinien się wtrącać, bo nie jest to
jego sprawa. Adam uważa, że tu chodzi o dobro nauki i ma on pra-
wo zrobić wszystko, żeby odwieść Annę od napisania artykułu. Anna
uważa, że Adam robi to, bo zazdrości jej pomysłu, a ponadto „musi
być zawsze we wszystkim najlepszy”, więc nie może znieść tego, że
Anna wymyśliła innowacyjny sposób wykorzystania zebranych da-
nych. Adam twierdzi, że Anna jest samolubna i nigdy nie patrzy na
szersze konsekwencje swoich działań, a tylko na „czubek własnego
nosa”. Adam nie wie, że Anna przed opublikowaniem artykułu chce
skonsultować wyniki z ekspertką, której zdanie oboje szanują.
KONFLIKT Anna uważa, że Adam robi to, bo zazdrości jej pomysłu, a ponadto
RELACJI „musi być zawsze we wszystkim najlepszy”, więc nie może znieść
tego, że Anna wymyśliła innowacyjny sposób wykorzystania zebra-
nych danych. Adam twierdzi, że Anna jest samolubna i nigdy nie pa-
trzy na szersze konsekwencje swoich działań, a tylko na „czubek wła-
snego nosa”.
KONFLIKT Adam nie wie, że Anna przed opublikowaniem artykułu chce skonsul-
DANYCH tować wyniki z ekspertką, której zdanie oboje szanują.
KONFLIKT Anna potrzebuje uznania naukowego i walidacji swojego pomysłu,
INTERESÓW natomiast Adam chce mieć pewność, że dane zebrane w projekcie,
którego był członkiem, będą dobrze wykorzystane
KONFLIKT Anna i Adam są współpracownikami, a przez to są od siebie zależni.
STRUKTURALNY Współpracują przy różnych projektach. Być może również w przyszło-
ści będą starać się o to samo stanowisko?
KONFLIKT Anna twierdzi, że może wykorzystywać dane dowolnie i Adam nie
WARTOŚCI powinien się wtrącać, bo nie jest to jego sprawa. Adam uważa, że tu
chodzi o dobro nauki i ma on prawo zrobić wszystko, żeby odwieść
Annę od napisania artykułu.
22

Konflikt
Konflikt relacji
wartości
Konflikt Konflikt
strukturalny danych
Konflikt
interesów

ETAPYKONFLIKTU
KONFLIKT sytuacja, w której znajdują się strony, sprzyja powstaniu konfliktu,
UTAJONY a konkretne okoliczności sprawiają, że strony mają inne interesy.
KONFLIKT strony zauważają, że mają inne interesy.
SPOSTRZEGANY
strony są świadome sprzecznych interesów, ale wciąż nie podej-
KONFLIKT mują żadnych działań w celu realizacji swoich interesów lub kon-
ODCZUWANY frontacji.
KONFLIKT strony zaczynają podejmować działania w celu realizacji swoich
MANIFESTOWANY interesów.
KONFLIKT strony znalazły sposób na pogodzenie swoich interesów.
ZAKOŃCZONY
Klasyfikacja etapów konfliktu wg L.R. Pondy`ego
24

PRZYKŁAD
jeden profesor specjalizujący się w wąskiej dziedzinie jest pro-
KONFLIKT motorem doktoratów dwóch osób. Po obronach tylko jedna oso-
UTAJONY babędzie mogła otrzymać zatrudnienie w instytucie.
osoby dowiadują się od profesora, że tylko jedna z nich będzie
KONFLIKT mogła zostać zatrudniona w instytucie po zakończeniu studiów
SPOSTRZEGANY doktoranckich.
każda z osób chce otrzymać propozycję pracy i jest świadoma,
KONFLIKT że druga osoba również będzie się ubiegać o to stanowisko.
ODCZUWANY Osoby nie podejmują jednak żadnych kroków w celu realizacji
swoich interesów.
jedna z osób zaczyna regularnie przynosić profesorowi drożdżów-
ki i spędza z nim coraz więcej czasu w przerwach luncjowych.
KONFLIKT Druga osoba zgłasza się do zostawania w instytucie po godzi-
MANIFESTOWANY nach i poprawiania kolokwiów studnetów. Obie osoby przestają
ze sobą rozmawiać. Atmosfera staje się coraz bardziej napięta.
profesor spotyka się z obiema osobami i przedstawia obiektyw-
KONFLIKT ne i jasne kryteria, na podstawie których zdecyduje, kto zostanie
ZAKOŃCZONY zatrudniony w instytucie. Jednocześnie zapewnia, że pomoże oso-
bie niezatrudnionej w znalezieniu pracy na innej uczelni
25

POROZU
-MIENIE

Głównym celem mediacji jest znalezienie porozumienia, które
zakończy konflikt pomiędzy stronami. Konflikt został zdefiniowany
jako sytuacja, w której dwie lub więcej osób ma różne lub
z pozoru różne interesy. W tym miejscu należy przyjrzeć się kate-
gorii interesu.
Mimo że pojęcia używane w tej sekcji są pojęciami negocjacyjnymi,
to są one również przydatne w mediacji, a ich zrozumienie stanowi
często konieczny warunek prawidłowej pracy mediatora_ki.
Przede wszystkim należy odróżnić „interes” od „stanowiska”.
Stanowisko można określić jako deklarację swojego zdania na temat Stanowisko
konkretnego sporu, czasem z podaniem argumentów. Negocjacje
polegające na wymianie stanowisk nazywa się negocjacjami pozy-
cyjnymi.
Interes to natomiast powód, dla którego strona chce osiągnąć kon- Interes
kretny rezultat. Mogą to być problemy, które ma rozwiązać dane
stanowisko. Interesy są więc tym, co jest rzeczywiście ważne dla
skonfliktowanych stron, ponieważ interesy określają ich potrzeby.
Pierwszą rzeczą, którą strony słyszą w trakcie negocjacji, są wzajem-
ne stanowiska. Za tymi stanowiskami mogą stać zarówno sprzeczne,
jak i możliwe do pogodzenia interesy. To właśnie zidentyfikowanie
interesów stron jest pierwszym krokiem do osiągnięcia dobrego po-
rozumienia.
Strefa potencjalnego porozumienia i najlepsza alternatywa Strefa
potencjalnego
Żeby porozumienie mogło zostać osiągnięte, konieczne jest istnienie porozumienia
strefy potencjalnego porozumienia (z ang. zone of possible agree- i najlepsza
ment). Składają się na nią wszelkie możliwe rozwiązania, na które alternatywa
obie strony są w stanie się zgodzić.
Wcelu lepszego zrozumienia pojęcia strefy potencjalnego porozu-
mienia należy wyjaśnić także pojęcie najlepszej alternatywy (z ang.
best alternative to negotiations agreement). Jest to najkorzystniejsze
z możliwych rozwiązań w przypadku, gdy porozumienie nie zostanie
zawarte (strony „odejdą od stołu”).
27

Przykład Przykład Anna chce sprzedać, a Bartosz kupić podręcznik do ma-
tematyki. Obie osoby przystępując do negocjacji ceny podręczni-
ka powinny zastanowić się nad swoją najlepszą alternatywą.
Anna wie, że cena takiego używanego podręcznika w sklepie inter-
netowym to 100 zł. Jednak znalezienie kupca nie jest łatwe. Bartosz
jest natomiast osobą zainteresowaną zakupem podręcznika. Znale-
zienie innego kupca może potrwać nawet do kilku tygodni. Ponadto
Anna musiałaby założyć konto na portalu z używanymi książkami,
sfotografować i opisać podręcznik, wystawić go na sprzedaż, a także
odpisywać na wiadomości potencjalnych kupców. Co więcej, choć
osoba kupująca pokryłaby koszty przesyłki, to Anna musiałaby odpo-
wiednio zapakować i wysłać książkę. Zatem tak naprawdę najlepsza
alternatywa do negocjacji to sprzedaż książki za 100 zł w bliżej
nieokreślonym czasie oraz około jedna godzina czynności zwią-
zanych ze sprzedażą. Anna wycenia sprzedaż książki od ręki oraz
zaoszczędzenie czasu na 10 zł. Jest zatem gotowa sprzedać Barto-
szowi podręcznik za 90 zł.
Z rozeznania rynku zrobionego przez Bartosza wynika, że w sklepie
internetowym takie używane podręczniki do matematyki kosztują
100 zł. Do tego trzeba doliczyć cenę wysyłki, czyli 15 zł. Dodatkowo
wzwiązku ze zbliżającymi się egzaminami Bartosz nie ma czasu
przeglądać sklepu internetowego, a podręcznika potrzebuje na już.
Mógłby pójść do księgarni i od ręki kupić nową książkę, jednak jej
cena to 200 zł. Jest to kwota zdecydowanie przekraczająca możliwo-
ści finansowe Bartosza – gdyby książka tyle kosztowała, nie kupiłby
jej wcale. Zatem najlepsza alternatywa do negocjacji dla Bartosza
to zakup książki przez Internet za 115 zł z wysyłką i otrzymanie jej
za ok. 3 dni od momentu zakupu. W związku z tym, że Bartoszowi
bardzo zależy na czasie i wycenia go na 20 zł, jest w stanie zapłacić
za książkę od Anny 135 zł.
Strefa potencjalnego porozumienia Anny i Bartosza to zatem każda
cena pomiędzy 90 a 135 zł. Anna, sprzedając książkę w tym przedziale
cenowym, wyjdzie lepiej, niż gdyby w ogóle nie podeszła do negocja-
cji. Podobnie Bartosz, jeśli kupi książkę w tym przedziale cenowym,
zyska w porównaniu z sytuacją, w której „odszedłby od stołu”.

Źródła
E. Gmurzyńska, R. Morek, Mediacje. Teoria i praktyka. Wolters Klu-
wer 2009.
Ch. W. Moore, Mediacje. Praktyczne strategie rozwiązywania spo-
rów. Wolters Kluwer 2016.
R. Fisher, W. Ury, B. Patton, Dochodząc do tak. Negocjowanie bez
poddawania się. PWE Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, 2016.
29

Biuro Rzeczniczki Praw i Wartości Akademickich to bezpieczne
miejsce dostępne dla wszystkich członkiń i członków wspólnoty
Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Do Rzeczniczki Praw i Wartości Akademickich możesz zgłosić się
z każdą sprawą dotyczącą funkcjonowania na Uniwersytecie.
Może to dotyczyć między innymi poczucia niesprawiedliwego
lub niewłaściwego potraktowania albo sytuacji konfliktowych,
które wpływają na Twoje życie, pracę lub studia na Uniwersyte-
cie Jagiellońskim. Sprawa może zostać również zgłoszona przez
organy samorządu studenckiego i doktoranckiego oraz działają-
ce na uniwersytecie związki zawodowe.
Rzeczniczka w swojej działalności kieruje się zasadami niezależ-
ności, bezstronności i poufności oraz dąży do polubownego roz-
wiązywania sporów wewnątrz wspólnoty uczelni. Zapraszamy od
odwiedzenia naszej strony internetowej:
www.ombuds.uj.edu.pl