Promowanie wartości akademickich. Przewodnik

46

Daneoryginału: PromotingHigherEducationValues.AGuideforDiscussion. ScholarsAtRisk2019,2020 Oryginałtejpublikacjipowstałwramachprojektudofinansowango zprogramuUniiEuropejskiejErasmus+.Zatreśćpublikacji odpowiadająwyłącznieautorzyiniemusionaodzwierciedlaćopinii lubpoglądówUniiEuropejskiej. ©ScholarsatRisk,Inc.,2020. All rights reserved. Foruseorinformation,contactScholarsatRiskat [email protected]. ©forthepolishtranslationbyBiuro RzeczniczkiPrawiWartościAkademickichUJ2022 Wszelkieprawazastrzeżone.Wceluwykorzystanialubuzyskania informacjiopolskimtłumaczeniuprosimyokontaktzBiurem RzeczniczkiPrawiWartościAkademickichUJ([email protected]). Tłumaczenie:CezaryPolak Redakcjamerytoryczna:prof.BeataKowalska,RadosławNawojski Redakcjatechnicznaiopracowaniegraficzne:RadosławNawojski Kraków2022

Spis treści Wprowadzenie 2 Czymsąfundamentalne wartościakademickie? 6 Granice, ich wyznaczanie i potencjalne konsekwencje 10 Promowaniewartości 18 Obronawartości 30 Źródła 42 Suplement 44

WPROWADZENIE

Niniejszy przewodnik ma za zadanie zarówno usystematyzowanie i ułatwienie dyskusji na temat wartości akademickich, jak i szeroką implementację wspomnianych wartości. Wychodzimy z założenia, że dobrze funkcjonujące społeczności akademickie mają ogromne znaczenie. Są one bowiem motorem napędowym produkcji wiedzy, odkryć, innowacji, rozwoju umiejętności, ochrony kultury i postępu społecznego. By prawidłowo funkcjonować, społeczności akademic- kie musząopieraćsięnafundamentalnychwartościach: sprawiedliwymdostępie, Fundamentalne instytucjonalnejtransparentności, wartości wolnościakademickiej, autonomiiinstytucjonalneji odpowiedzialnościspołecznej. Wmiejscach,gdzie wartości te są respektowane i rozwijane, społecz- nościakademickienietylkozapewniająspołeczeństwudostępdonie- zbędnej wiedzy i usług, lecz także maksymalizują zdolność jednostek do samodzielnego myślenia i podejmowania kreatywnych działań opartychnawiedzy,mającychwpływnażycietakczłonkówiczłonkiń akademii, jak i całego społeczeństwa. Kiedy wartości te zanikają lub nie są respektowane, misja szkolnictwa wyższego ulega zawężeniu. Podobniezostająwówczasograniczonepełnioneprzezakademięfunk- cje–zarównotespołeczne,jakipolityczne,atakżekulturalne.Możeto skutkowaćdestabilizacją,wywoływaćbrutalneatakiirepresje,sprzyjać upolitycznieniu oraz nieusprawiedliwionym zewnętrznym naciskom naspołeczności akademickie. Tego rodzaju sytuacje wywołują spadek poczucia bezpieczeństwa, a co za tym idzie, także jakości nauczania i badań naukowych. Ponadto, pomijając te brutalne naciski czy repre- sje, dzisiejsze społeczności akademickie znajdują się pod ogromną presją strukturalną i konkurencyjną wynikającą z globalizacji, komer- cjalizacji, utowarowienia wiedzy, tak zwanych przełomowych techno- logii i wielu innych. Czynniki te mogą wypierać wspomniane wartości fundamentalne nie z powodu wrogiego nastawienia do nich, ale ze względu na trudności wywołane przez złożoność implementacji tych wartości w bardzo zróżnicowanych środowiskach. Szczególnie doty- czytoszkolnictwawyższego,któregoinstytucjepodejmująmiędzyna- rodową współpracę – począwszy od zwykłych wymian badawczych, a skończywszynazakładaniuzagranicznychfilii. Współpraca między- narodowa z jednej strony oferuje wiele interesujących możliwości, z drugiej jednak współdziałanie z instytucjami, w których wartości akademickie nie cieszą się podobnym zrozumieniem lub poszanowa- 1 niem,stanowipoważnewyzwaniedlaspołecznościakademickiej. Zadaniem niniejszego przewodnika jest zarówno wsparcie państwa, instytucji szkolnictwa wyższego, władz uczelni, badaczy i badaczek, kadry akademickiej i osób studiujących w radzeniu sobie ze wspomi- 3

nanymiwyzwaniami,jakipomocwuniknięciudwóchpowszechnych Zaniedbanie pułapek.Pierwsząznichjestzaniedbanie,czylitendencjainteresariu- szydounikaniazmierzeniasięzezłożonością,aczęstotakżesprzecz- nością roszczeń dotyczących wartości. Dzieje się tak, gdy interesariu- sze ograniczają się do wygłaszania ogólnych deklaracji dotyczących wolności akademickiej i autonomii przy jednoczesnym braku zainte- resowania praktycznymi procedurami, których celem byłoby realne działanie na rzecz wspomnianych wartości. Kiedy dochodzi już do incydentów związanych z wartościami – a dzieje się tak stosunkowo często–interesariuszeszukająrozwiązańpofakcie,częstopodpresją czasu lub pod wpływem innych czynników, bez podjęcia próby osią- gnięciakonsensusuczyodwołaniasiędospołecznegolubpolitycznego kapitału. Przykładem zaniedbania może być zagraniczny program nauczania skupiający naukowców i naukowczynie z dwóch instytucji partnerskich, który jednocześnie nie problematyzuje tego, czy zasady wolności akademickiej w równym stopniu dotyczą osób z instytucji zagranicznejirodzimej. Nadmierne Zaniedbanie prowadzi często do drugiej pułapki, jaką jest nadmierne upraszczanie upraszczanie, o którym mowa, kiedy w konfrontacji z problemem dotyczącymwartościprzedkładasięjednąznichponadinne,osłabia- jąc legitymizację przyjętych rozwiązań. Przykładem nadmiernego uproszczeniamożebyćruchstudenckidomagającysięsprawiedliwego dostępudoedukacji,któryjednocześnierealizujestrategięnarażającą fizyczne bezpieczeństwo społeczności akademickiej, wymuszając reakcję ze strony służb bezpieczeństwa, co z kolei uderza w instytu- cjonalnąautonomięakademii. Wpodobnychprzypadkachprzewodniktenzachęcadogłębszejanalizy Praktyki problemów dotyczących wartości, a także do rozwoju praktyk „rytu- „rytualizujące” alizujących”, które pomagają w budowaniu szacunku i zrozumienia. Proponujemymodelumożliwiający zgłębianie wielowymiarowej pro- blematyki wartości i zachęcający do rozwoju szerszego repertuaru reakcji na incydenty. Publikacja towarzysząca w formie suplementu Suplement zawiera przykładowe ćwiczenia i pytania zachęcające do dyskusji. Dodatek jest przeznaczony do użytku indywidualnego lub do wyko- rzystania podczas seminariów, warsztatów i innych otwartych lub zamkniętych wydarzeń. Dodatek stanowi również zaproszenie do współpracy przy tworzeniu szerszego zestawu możliwych działań mającychnaceluzarównoaktywnerozwijaniekulturywartościinorm postępowania,jakiwspieranieświadomegoreagowanianaincydenty, gdyjużdonichdojdzie. Ten przewodnik nie proponuje konkretnych odpowiedzi na pytania dotyczące wartości, nie zawiera też ustalonych reakcji na jakikolwiek szczególny przypadek. Stanowi raczej propozycję modelu służącego 4

doanalizy sytuacji; modelu, który umożliwi budowanie konstruktyw- negodialogunatematwartościiincydentówznimizwiązanych. NiniejszapublikacjaczerpiezrozległegodoświadczeniasieciScholars ScholarsatRisk at Risk (SAR) w zakresie prowadzenia spraw i monitoringu, wsparcia www.scholarsatrisk.org instytucji partnerskich oraz badaczy i badaczek z całego świata, posił- kując się także nieocenionym wkładem członków międzynarodowej grupy konsultacyjnej powołanej przez SAR. Należą do niej przedsta- wiciele i przedstawicielki instytucji akademickich i stowarzyszeń z każdego zakątka świata, w tym wiele osób bezpośrednio zaangażo- wanych w międzynarodowe programy dotyczące szkolnictwa wyż- szego.Prezentowaneinformacjeniemusząodzwierciedlaćpoglądów żadnego z członków SAR, jej partnerów czy przedstawicieli grupy konsultacyjnej. Biuro Rzeczniczki Praw i Wartości Akademickich Uniwersytetu BiuroRzeczniczki Jagiellońskiego (BrzPiWA) zaprasza do zgłaszania wszelkich uwag, PrawiWartości komentarzy,awszczególnościsugestiizmianmożliwychdouwzględ- AkademickichUJ nieniawprzyszłychwydaniachniniejszegoporadnika,zwłaszczadodat- kowych pytań prowokujących do dyskusji, przykładowych sytuacji, www.ombuds.uj.edu.pl ćwiczeń,modelowychzwrotówlubpraktyk. Wprowadzenie 5

ROZDZIAŁ1. CZYMSĄ FUNDAMENTALNE WARTOŚCI AKADEMICKIE?

NarozumienieterminuwartościakademickichprzezScholarsatRisk mają wpływ międzynarodowe normy dotyczące praw człowieka2, narzędziaopracowaneprzezUNESCO3,atakżestanowiskaorganiza- cji społeczeństwa obywatelskiego4. Wykorzystanie wszystkich tych perspektyw umożliwia wyróżnienie pięciu fundamentalnych warto- ści: sprawiedliwego dostępu, instytucjonalnej transparentności, autonomii instytucjonalnej, wolności akademickiej i odpowiedzial- ności społecznej. WOLNOŚĆAKADEMICKA Wolnośćnauczaniaidyskusji;wolność prowadzeniabadańnaukowych,atakże upowszechnianiaipublikowaniaichwyników; nieskrępowanawolnośćwyrażaniaopiniina tematinstytucjiakademickichlubsystemu szkolnictwawyższego;wolnośćod instytucjonalnej cenzuryorazwolność uczestniczeniawprofesjonalnych 5 i przedstawicielskich organachakademickich . AUTONOMIAINSTYTUCJONALNA Termintenokreślastopieńautonomiipotrzebny doefektywnegopodejmowaniadecyzjiprzez instytucje szkolnictwa wyższegoiwładzeuczelni wzakresiestandardówpracynaukowej i zarządzania. Stopień ten powinien jednocześnie pozostawaćwzgodziezzasadamisprawiedliwego dostępu,wolnościakademickiej,transparentności i społecznej odpowiedzialności. TRANSPARENTNOŚĆ INSTYTUCJONALNA Instytucjonalizacja jasnych i przejrzystych reguł, dzięki którymspecjaliści związani ze szkolnictwem wyższym,kadra,osobystudiująceiinstytucje państwaorazczłonkowieiczłonkinie społeczeństwabędąmogli–znależytym szacunkiemdlawolnościakademickiejiautonomii instytucjonalnej–ocenićjakośćpracyakademickiej. 7

SPRAWIEDLIWYDOSTĘP Nauczelniachspoczywaobowiązek zagwarantowanianietylkosprawiedliwego dostępudostudiów,lecztakżezapewnienia warunkówumożliwiającychefektywną i bezpiecznąedukacjęorazmożliwość uczestnictwawżyciunaukowymfundowanymna wiedzyikompetencjach,wśrodowiskuwolnym oddyskryminacjizewzględunarasę,płeć,język czyreligię, orientację seksualną czy tożsamość płciową,jakrównieżzewzględunaróżnice ekonomiczne,kulturowe,społeczneczy niepełnosprawność.Obecnośćwszeroko rozumianejakademiiczłonkińiczłonków społeczności,któretradycyjniebyły reprezentowanewstopniuniedostatecznym, możezapewnićdostępdocennejwiedzy, doświadczeńitalentów,któreokażąsię wartościowedlasektoraszkolnictwawyższego i społeczeństwawogóle. ODPOWIEDZIALNOŚĆSPOŁECZNA Roląuniwersytetujestposzukiwanie i przekazywanieprawdyzgodniezetycznymi i zawodowymistandardamipracynaukowej, atakżeodpowiadanienawspółczesneproblemy i potrzeby społeczeństwa.Oznaczatoobowiązek korzystaniazwolnościnaukowejiinstytucjonalnej autonomii,któresągwarantowaneprzez instytucje państwoweiszanowanychprzez członkinieiczłonkówspołeczeństwa. 8 Rozdział1.

CZYNIEPOTRZEBUJEMYDOKŁADNIEJSZYCH CZYFUNDAMENTALNEWARTOŚCI DEFINICJI? AKADEMICKIESĄPRAWAMICZŁOWIEKA? Chociaż konsensus w sprawie ogólnego zna- Duża część kwestii, do których odnoszą się czenia każdej z podstawowych wartości jest poszczególnewartościfundamentalne,pokry- ważny,wypracowaniedokładnejdefinicjijest wa się z międzynarodowymi standardami nietylkoniemożliwe,lecztakżeniezbytpożą- praw człowieka, jednakże niektóre elementy danezewzględunaróżnorodnośćsystemów mogąsięwwiększejmierzeopieraćnastoso- edukacji, instytucji czy miejscowych uwa- waniudobrychpraktyk. runkowań.Dużoważniejszejestzrozumienie powiązań pomiędzy wszystkimi wartościami Dla przykładu skargi w sprawie naruszenia i stosowanieichogólnegoznaczeniawdobrej zasad sprawiedliwego dostępu czy wolności wierze, mając na uwadze okoliczności każdej akademickiej mogą zostać uznane za zasad- zposzczególnychspraw. newmyślobowiązującychregulacjidotyczą- cych ochrony praw człowieka w nawiązaniu Dobrą drogą do zrozumienia sytuacji wydaje doprawadowolnościwyrażaniaopinii,prawa się nie skupienie na pytaniach o charakterze doedukacjiczyprawadowolnościoddyskry- binarnym (Czy zachowanie X mieści się minacji z uwagi na wiek, płeć, religię, rasę czy w ramach wartości Y?), stwarzające ryzyko inne przesłanki. Skargi w sprawie naruszenia nadmiernegouproszczenia,araczej zgłębie- autonomii instytucjonalnej lub transparent- nie powiązań pomiędzy różnymi wartościa- ności mogą częściej zależeć od krajowych mi (np.: „Jaki jest wpływ zachowania X na regulacji prawnych, które zwykle opierają się poszanowanie dla wartości fundamental- nadobrychpraktykachstosowanychnacałym nych?”). świecie. Zdarza się, że dane zachowanie uru- chamia procedury ochrony praw człowieka, COZINNYMI,POWIĄZANYMIWARTOŚCIAMI? zważywszy na powiązania występujące mię- dzywartościamiakademickimiastandardami Opisanewartościfundamentalneniesązbio- praw człowieka. Na przykład decyzja organu remskończonym,araczejzespołempewnych państwowegoozamknięciuuczelnizpowodu elementów, z których każdy może impliko- wątpliwości dotyczących budżetu lub zarzą- waćkolejnekwestiedotyczącewartości. dzania możenieuruchomićprocedurochro- nyprawczłowieka,którezkoleimogłybymieć Przykładowo spójność w badaniach nauko- zastosowanie, gdyby rzeczoną uczelnię za- wych,kierowaniuizarządzaniujestkluczowa mknięto w celu ukarania za pokojowe wyra- dla funkcjonowania szkolnictwa wyższego żanieopiniiprzezprofesorów,naukowczynie i powinna być rozumiana jako nieodzowna lubosobystudiujące. w obrębie znaczeń odpowiednio: wolności akademickiej, autonomii instytucjonalnej i transparentności. Podobnie ogólne zasady antydyskryminacyjnepowinnybyćpostrzega- ne jako niezbędne w kwestii sprawiedliwego dostępuiodpowiedzialnościspołecznej. Czymsąfundamentalnewartościakademickie? 9

ROZDZIAŁ2. GRANICE,ICH WYZNACZANIE I POTENCJALNE KONSEKWENCJE

Fundamentalne wartości akademickie są chronione przez prawo uczelniane i standardy dotyczące praw człowieka. Mimo że wspo- mniane płaszczyzny nakładają się na siebie, nie są one tożsame. Mię- dzynarodowe standardy ochrony praw człowieka mają zastosowanie Międzynarodowe wprzypadkuwszystkichludzi,alewszczególnościskupiająsięnaogra- standardyochrony niczaniu szkodliwych działań państwa (np. cenzura, dyskryminacja) prawczłowieka lub promowaniu praktyk pozytywnych z punktu widzenia realizacji praw człowieka (np. ściganie sprawców lub zapewnianie dostępu do wysokiej jakości szkolnictwa wyższego). Same wzorce ochrony praw człowiekamogąokazaćsięniewystarczającymśrodkiemdozabezpie- czenia fundamentalnychwartościakademickichprzederozjąwynika- jącą z prywatnych, niepaństwowych działań lub też z praktyk praw- nychczyadministracyjnych,którenieuruchamiająprocedurochrony prawczłowieka(np.dotycząceprzyjęcianauczelnięwyższączyfinan- sowaniaszkolnictwawyższego).Względemstandardówochronypraw człowiekaprawouczelnianemawęższezastosowanie,ponieważogra- Prawouczelniane nicza się do samych instytucji i jednostek związanych z sektorem szkolnictwawyższego;możejednaktakżestanowićpunktodniesienia dla szerszego kontekstu różnych zagadnień organizacyjnych (np. kie- rowanieuczelnią,etatywykładowców,zatrudnianieosóbpracujących, itp.). Dlatego też obrońcy i obrończynie fundamentalnych wartości akademickich muszą brać pod uwagę zarówno prawo uczelniane, jak i standardy ochrony praw człowieka, aby zdecydować, czy tylko jeden zbiór, czy oba zbiory gwarantują ochronę w danym kontekście. Nakładanie się tych dwóch płaszczyzn może wprowadzać zamiesza- niedotyczącetego,którestandardychroniąjakieformyintelektualnej ekspresji bądź zachowań,awszczególności,któreznichpowinnybyć traktowane jako z natury „akademickie” w celu zabezpieczenia wol- ności akademickiej (oprócz ogólnej ochrony wolności wypowiedzi). Prowadzi to do prób wyznaczenia jasnych granic pomiędzy formami Wyznaczaniegranic „akademickimi”,comaumożliwićichochronę,aformami„nieakade- mickimi”, co oznacza brak ochrony w kontekście wolności akademic- kiej czy innych wartości akademickich. Praktyki te są zrozumiałe, niemniej wysiłki nakierowane na stawianie Konsekwencje granic mogą okazać się szkodliwe, jeśli przyczynią się – jakkolwiek wyznaczaniagranic nieumyślnie – do uwiarygodnienia poglądów przeciwników wolności akademickiej, próbujących ograniczyć intelektualną ekspresję i pro- wadzenie niektórych badań. Koncentracja na stawianiu granic może okazaćsięniebezpiecznarównieżdlatego,żeprzysłaniadwadużoważ- niejsze aspekty, przedstawione w formie pytań: „Kto decyduje o tym, gdzie, jeżeli w ogóle, należy postawić granicę?” oraz „Jakie są konse- kwencjejejprzekroczenia?”. Zwolennicy wartości akademickich próbują niekiedy sprowadzać ochronęwolnościakademickiej do tradycyjnego pojmowania tej wol- 11

ności; pojmowania, które bazuje na pracy w salach wykładowych czy laboratoriach oraz na teoretycznych badaniach naukowych, publika- cjach i formach intelektualnej ekspresji kierowanych wyłącznie do odbiorcówakademickich.Poglądtenpowoduje,żeinneformywyrazu bądź zachowania członków i członkiń akademii są traktowane jako „nieakademickie”, a co za tym idzie, znajdujące się poza parasolem ochronnymwartościakademickich(choćsąwdalszymciąguchronione przezstandardyochronyprawczłowieka).Próbyrozgraniczenia„aka- Kontekstwypowedzi demickości” i „nieakademickości” odnoszą się raczej do kontekstu wypowiedzi(np.pełneodniesieńdodanychartykułynaukowewcza- sopismachapubliczneblogi,felietonywyrażająceopinieczykolumny Forma wgazetach), formy (np. artykuł naukowy a komentarz ekspercki lub Grupadocelowa wpis w mediach społecznościowych) oraz grupy docelowej (akade- mickaaszerszegronoodbiorców). Przykład Zgodnie z tym poglądem politolożka korzysta z wolności akademic- kiej zamieszczając artykuł w recenzowanym czasopiśmie naukowym, aleniejestjużprzezniąchroniona,kiedyopublikujegowopiniotwór- czej gazecie. Wkontekście wspomnianego już tradycyjnego poglądu pojawiają się trzy problemy.Popierwszetegorodzajuperspektywamożeprowoko- Nadmierne wać nadmierne uproszczenie w zakresie rozumienia procesu badaw- uproszczenie czego i form ekspresji intelektualnej. W każdej dziedzinie istotne obszary wypowiedzi akademickiej mają wpływ na sprawy o dużym znaczeniu publicznym. Oczywiste przykłady to na przykład: prawo, dziennikarstwo,studianadbiznesem,sprawamipublicznychistosun- kami międzynarodowymi, medycyna i zdrowie publiczne czy praca socjalna itp. Wysiłki nakierowane na zrozumienie mniej wyrazistych przypadków,którychobszardziałaniajestbądźniejest„akademicki”, nieuchronnie przedkłada interpretację „bezpiecznych” lub „słusz- nych” obszarów czy sposobów prowadzenia badań ponad te, które uznawanesąza„wrażliwe”czy„kłopotliwe”.Pierwszezwymienionych mogą pozornie dotyczyć badań z obszaru nauk fizycznych czy biolo- gicznych,drugiebadańzzakresunaukpolitycznych(np.sprawyzwią- zanezzarządzaniem)lubsocjologicznych(np.społeczeństwoobywa- telskie, rodzina, sprawy religijne). Niemniej przy głębszej analizie możesięokazać,żenaukifizyczneibiologicznenierzadkowrównym stopniuporuszająkwestiewrażliweczykłopotliwe(np.fizykaasyste- my uzbrojenia, nauka o ochronie środowiska a zmiany klimatu lub biologia a chorobyzakaźne). Po drugie, bazując na wspomnianym już nadmiernym uproszczeniu, Złudneprzekonanie poglądtradycyjnysugerujezłudneprzekonaniedotyczącebezpieczeń- stwa. Każda próba rozróżnienia klasycznie pojętej nauki od innych sposobówprowadzeniabadańlubformintelektualnegowyrazu(tj.roz- 12 Rozdział2.

różnienie pomiędzy „akademickością” i „nieakademickością”) zawiera założenieowyższościprawdziwejnaukiikoniecznościjejszczególnej ochrony. Konsekwencją takiego sposobu myślenia może być ogólna krytykaiograniczenieochrony,kiedypodparasolwolnościakademic- kiej zostanąprzyjętetakieprzejawynaukowości,któreobejmująmniej tradycyjnemetodybadańiformyintelektualnejekspresji.Niemajed- nak wielu dowodów na to, że odgórne ograniczanie obszaru badań naukowychlubformwyrazudokonkretnychmiejsc,tematówlubgrup odbiorcówpoprawiajakośćochronywolnościakademickiej.Cocieka- we,historia wyraźnie pokazuje, że akceptacja ograniczeń w docieka- niach naukowych lub wyrażaniu opinii uderza zarówno w wolność akademicką, jak i w bezpieczeństwo, zwłaszcza, gdy ograniczenia są narzucane przez osoby lub instytucje spoza społeczności szkolnic- twawyższego. Wreszcie tradycyjny pogląd na wolność akademicką może być też Sprzeniewierzeniesię interpretowany jako sprzeniewierzenie się zasadzie społecznej odpo- odpowiedzialności wiedzialności, która jest rozumiana jako obowiązek wykorzystania społecznej możliwości,jakiedajepaństwoweipubliczneposzanowaniewolności akademickiej i autonomii instytucjonalnej do poszukiwania i przeka- zywaniaprawdyorazodpowiadanianawspółczesneproblemyipotrze- by wszystkich członków społeczeństwa. W kontekście złożonych zagadnień, takich jak broń masowego rażenia, zmiany klimatu, pan- demie, konflikty na tle etnicznym bądź religijnym, autorytaryzm, masowełamanieprawczłowiekaitympodobne,obowiązkiemakade- mikówjest coś więcej niż tylko publikacja wyników badań. Zobowią- zani są oni do przekazania i wyjaśnienia szczegółowych wyników badań w sposób, który będzie zrozumiały dla społeczeństwa i tym samymstaniesiępodstawądoprzyszłejdebaty. Szerszespojrzeniena„społeczniezaangażowaną”wolnośćakademic- ką uwzględniałoby wspomnianą odpowiedzialność, opierając się jed- nocześnie nakładaniu arbitralnych ograniczeń na obszary dociekań i formyintelektualnejekspresji.Określanie„akademickości”lub„nie- akademickości” w takiej perspektywie będzie zależało od tego, czy sposobyprowadzeniabadańlubformyekspresjimieszcząsięwgrani- cach standardów etycznych i zawodowych danej dyscypliny, wyzna- czonychprzezspecjalistówispecjalistkiześrodowiskaakademickiego, którychwykształceniejestadekwatnewzględemdanegoproblemu. Stawiając sprawę jasno, promowanie „zaangażowanej społecznie” perspektywy na wolność akademicką i sprzeciwianie się stawianiu granic pomiędzy „akademickością” i „nieakademickością” w żadnym razie nie oznacza, że wolność akademicka powinna chronić wszystkie formy wyrazu czy zachowania. Przemocowe lub agresywne praktyki, wykraczające poza dopuszczalne sposoby wyrażania krytycznych lub Granice,ichwyznaczanieipotencjalnekonsekwencje 13

niepopularnych idei (niszczenie mienia, podpalenie czy groźby karal- ne), nie są chronione ani przez prawo uczelniane, ani przez prawa człowieka (niezależnie od prawa do sprawiedliwego procesu czy rów- nego i godnego traktowania). Stronnicze, ideologiczne, dogmatyczne czy podobnie „zamknięte” formy ekspresji mogą nie być chronione przez prawo uczelniane, ponieważ wskazują na brak umiejętności lub chęci do rozważenia nowych informacji i dowodów, a także niechęć dozaangażowania się w dyskusje i debaty mogące skutkować zmianą zdania.Formytepozostająjednakpodochronąsamychprawczłowieka. Jeżeli postawienie granicy zawężającej zakres wolności akademickiej okazuje się konieczne, granica ta powinna oddzielać wspomniane zamknięte formy intelektualnej ekspresji od praktyk, które pozostają otwarte na możliwość perswazji i zmiany poglądów. Stanowi to bowiemjednązcechcharakterystycznychspołecznościakademickich. Zgodnie z tym stanowiskiem badania naukowe dotyczące polityki lub religii są chronione przez zasadę wolności akademickiej, jednakże stronniczaagitacjaalbonawracanieniepodlegajużtakiejochronie. Dużo ważniejsze niż to, gdzie – jeśli w ogóle – dana granica zostaje postawiona,wydajesięto,„ktooniejdecyduje”i„jakiesąkonsekwen- cje jej przekroczenia dla jednostek”. W fundamentalnych wartościach akademickichzawierasiępostulat,zgodniezktórymtakpaństwo,jak i społeczeństwo, powinno pozostawić rozstrzygnięcie tych dylema- Standardyetyczne tów osobom bezpośrednio związanym ze społecznością akademicką, i zawodowe zgodniezestandardamizawodowymiietycznymi.Jesttoszczególnie istotne w przypadkutwórczych,artystycznychczypoprostuodmien- nych form osobistej lub publicznej ekspresji, które potencjalnie speł- niają kryterium „otwartości”. Mimo to mogą się one znajdować zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz obszaru wyznaczanego przez ochronę wolności akademickiej. O kwestii tej rozstrzyga zgodność z akademickimi standardami, a samo rozstrzygnięcie powinno pozo- staćwgestiispołecznościakademickiej.Wzamianzalojalnośćwzglę- dem szeroko rozumianego dobra publicznego, przejawiającą się wprzestrzeganiu zasad sprawiedliwego dostępu, odpowiedzialności publicznej i społecznej, państwo i społeczeństwo szanują autonomię i wolność akademii. Dzięki temu specjaliści oraz specjalistki zyskują możliwośćorzekaniaostosownościzachowańosóbzwiązanychzinsty- tucją szkolnictwa wyższego, a w przypadku ewentualnych naruszeń, ostopniuirodzajunałożonychkar. Przykład Na przykład: jeśli członek akademii, biorący udział w demonstracji poza murami uczelni, naruszył jakiekolwiek zawodowe lub etyczne standardy,sprawęnajlepiejjestrozwiązaćwewnątrzuczelnizapośred- nictwemradywydziałulubradykonkretnejdyscypliny. 14 Rozdział2.

Standardy te nie zawsze udaje się utrzymać, ponieważ państwa, wła- dzeuczelniczyaktorzyspołeczeństwaobywatelskiegonierzadkopró- bują ingerować w rozstrzygnięcia odnoszące się do wspomnianych kwestii. W przykładzie z poprzedniego akapitu kierownictwo instytu- cji możesurowopotraktowaćczłonkaakademiibezodnoszeniasiędo standardów obowiązujących na danym wydziale lub w obrębie danej dyscypliny. Sponsorzyluburzędnicypaństwowimogązagrozićczłon- kowi akademii wstrzymaniem finansowania na czas postępowania wyjaśniającego. W sytuacji, gdy taka ingerencja przybiera na sile, co prowadzi do upolitycznienia, bezprawnego wymuszenia czy brutal- nego ataku, zostają naruszone zarówno prawa uczelni, jak i prawa człowieka.Wpoprzednimprzykładzie:jeśliczłonekakademiijestnie tylko krytykowany, ale także ścigany, więziony lub cierpi z powodu przemocybędącejkonsekwencjąsymbolicznegoaktuekspresji. PYTANIA,KTÓRENALEŻYZADAĆ,GDYFORMY EKSPRESJILUBZACHOWANIASĄKWESTIONOWANE DOBRZE Czyformyekspresji lubzachowaniasąchronione? Gdziejestgranica,jeślijest? LEPIEJ Ktodecydujeotym, czyformyekspresjilubzachowaniasąchronione? Ktodecydujeojakiejkolwiekgranicy? NAJLEPIEJ Jakiesąkonsekwencjefaktu, żeformyekspresjilubzachowanianiesąchronione? Cosięstanie,jeśliprzekroczysięgranicę? Tabela na stronach 16-17 ilustruje przykłady, które mogą okazać się pomocnewzgłębianiuomówionychzagadnień. Granice,ichwyznaczanieipotencjalnekonsekwencje 15

CHRONIONEPRZEZWOLNOŚĆAKADEMICKĄ POGLĄD POGLĄD “TRADYCYJNY” “ZAANGAŻOWANY SPOŁECZNIE” Profesor Nauk o Ziemi publi- Profesor publikuje te same kuje w czasopiśmie naukowym obawyjakoesejwpopular- PUBLIKACJA swoje obawy dotyczące finan- nej gazecie. sowanychprzezrządbadańna temat katastrofy klimatyczno- ekologicznej. Profesora socjologii prowadzi Profesora wypowiada się dyskusję wokół dyskryminacji wwywiadzietelewizyjnym FORMA nauczelni w trakcie prowadzo- wpopularnej stacji na EKSPRESJI nychzajęć pt. Tożsamość indy- temat zjawiska dyskrymina- widualna i narodowa. cji na uczelni. Studentka na zaliczenie zajęć Studentka dzieli się swoją z prawa oddaje pracę, w której pracą ze znajomymi OSOBY popiera zmiany w konstytucji. wmediachspołecznościo- wychizachęcaichdo STUDIUJĄCE publicznego komentowania. Obywatel_ka czyta artykuł Obywatel_ka dzwoni naukowyznaleziony w publicz- z pytaniami do lokalnej SPOŁECZEŃSTWO nejbibliotece. radiostacji, w której trwa wywiadzautoremrzeczo- negoartykułu. A B 16 Rozdział2.

CHRONIONEPRZEZWOLNOŚĆWYPOWIEDZI POZBAWIONEOCHRONY KREATYWNA, STRONNICZA,IDEOLOG- ARTYSTYCZNA,OSO- ICZNA,DOGMATYCZNA BRUTALNELUB BISTALUBINNA„OT- LUBINNA„ZAMKNIĘTA” REPRESYJNEZACHOWANIE WARTA”FORMAEK- FORMAEKSPRESJI SPRESJI Profesor publikuje nega- Profesor kolportuje lite- Profesor niszczy karoserie dro- tywneopinie na temat raturę dla kandydatki gich, niewydajnych energetycznie członków_iń rządu zajmu- politycznej sprzeciwiają- samochodówstojącychnauczel- jących się polityką klima- cej się rządowej polityce nianymparkingu, pisząc na nich: tyczną na prywatnym klimatycznej. „zabójca planety”. koncie w mediach spo- łecznościowych. Profesora uczestniczy Profesora jest członkinią Profesora w trakcie anonimo- wzgromadzeniupublicz- społeczności religijnej, wegopołączenia telefonicznego nymiprotestuje prze- która postuluje segrega- składa fałszywe zawiadomienie ciwko dyskryminacji. cję na tle teologicznym. obombiewceluzakłócenia wydarzenia manifestującego sprzeciw wobec segregacji na tle teologicznym w akademii. Studentka bierze udział Studentka odmawia pro- Studentka fizycznie zakłóca wwiecupoparciadla wadzenia dialogu z oso- wydarzenie uczelniane, zmianwkonstytucji. bami, które są przeciw naktórymobecnisąprzeciwnicy zmianomwkonstytucji. zmianwkonstytucji, doprowa- dzając do szkód fizycznych osób oraz mienia. Obywatel_ka bierze udział Obywatel_ka pisze list Obywatel_ka organizuje grupę, wpublicznymprzedsta- dowładzpublicznych, która poza terenem uczelni wieniu po części opartym potępiając artykuł na atakuje autorkę artykułu. narzeczonymartykule. gruncie ideologicznym i żądając zwolnienia jego autorki C D E Granice,ichwyznaczanieipotencjalnekonsekwencje 17

ROZDZIAŁ3. PROMOWANIE WARTOŚCI

Aktywne podejście do promowania wartości akademickich niesie za sobąwielekorzyści,międzyinnymipozwalauniknąćczęstychbłędów związanych z zaniedbaniami czy nadmiernym uproszczeniem. Ten rozdział zachęca do rozwijania praktyk „rytualizujących”, które mogą byćstosowanezarównowinstytucjimacierzystej,jakiwewspółpracy partnerskiej. Działania te pomogą zbudować szacunek i zrozumienie, które wzmocnią fundamentalne wartości akademickie, pozwalając jednocześnienauniknięcieniektórychincydentówzwiązanychzsamy- mi wartościami. Jeśli mimo to do takich dojdzie, zaprezentowane strategie pozwolą w bardziej konstruktywny sposób odnieść się do konfliktów. Wiele instytucji szkolnictwa wyższego posiada dokumenty, które Wartości odnosząsiędowybranychwartościfundamentalnych.Winstytucjach, winstytucji które nie mają takich dokumentów lub w tych, w których są one nie- macierzystej pełne, pierwszym krokiem powinna być współpraca z interesariusza- mi i decydentami w celu stworzenia odpowiednich deklaracji. Wiele jednostek dysponuje wypracowanymi mechanizmami rozwiązywania sporów między kadrą a osobami studiującymi, część posiada także odpowiednie procedury dyscyplinarne czy kodeksy postępowania, które mogą odnosić się do poszczególnych wartości fundamental- nych. Te mechanizmy, procedury i kodeksy można wykorzystywać w doraźnej reakcji na incydenty, nie są one jednak czymś w pełni wystarczającym. Zdecydowanie mniej instytucji posiada działające procedury czy Procedury mechanizmy, które służą profilaktycznemu wdrażaniu postanowień i mechanizmy dotyczącychwartości.Jesttoszczególnieistotne,jeśliinstytucjemają cieszyć się pełnią korzyści płynących z fundamentalnych wartości akademickich.Wiążesiętoprzedewszystkimzlepsząjakościąbadań naukowych i samej edukacji, a także ze stworzeniem bardziej inklu- zywnejprzestrzenidyskusjipozwalającejnazaangażowaniemożliwie szerokiego grona. Przykładowo sprawiedliwy dostęp przyczynia się dopoprawyjakościpracysamejakademii,zarównodziękimożliwości włączenia jak najszerszego grona osób utalentowanych w obręb spo- łeczności akademickiej, jak również w wyniku zapewniania adekwat- nej ochrony przed demoralizującymi skutkami uprzedzeń czy nieod- powiednich perspektyw. Z kolei autonomia instytucjonalna nie tylko gwarantuje możliwość promowania obiecujących obszarów badaw- czychiedukacyjnychprzezwładzeisamąkadrę,alestanowirównież tarczę chroniącą przed korupcją, która może objawiać się zewnętrz- nymi naciskami mającymi na celu przekierowanie zasobów uczelni na inne obszary. Również transparentność może chronić przed nie- prawidłową dystrybucją zasobów związaną z wewnętrzną polityką poszczególnychjednostek.Utrzymaniewysokichstandardówwolno- ści akademickiej stanowi dla badaczy i badaczek zachętę do kreatyw- ności i podejmowania intelektualnego ryzyka. Taki stan pozwala jed- 19

nocześnie na poprawę jakości pracy samej akademii poprzez promo- wanie wolnej i otwartej debaty dotyczącej nowych idei, co staje się możliwe dzięki zminimalizowaniu ryzyka reperkusji związanych z upowszechnianiem krytyki. Takie działania mogą skutecznie przy- czynićsiędoprzyspieszeniadystrybucjiwiedzyistaćsięsiłąnapędową dla kolejnych innowacji. Uwzględnienie odpowiedzialności społecz- nej zachęca instytucje, badaczy i badaczki do wzięcia pod uwagę i priorytetowego traktowania przy ustalaniu programów badań i nauczania zarówno krótko-, jak i długoterminowych korzyści dla społeczeństwa. Zaniedbania w aktywnym wdrażaniu wartości funda- mentalnychniosązasobąryzykopojawieniasiędysfunkcjiszkolnictwa wyższego i mogą prowadzić do ograniczenia podstawowej zdolności akademii–służbyspołeczeństwu. Zaniedbaniawobszarzeaktywnegowdrażaniawartościnarażająinsty- tucje, władze uczelni i innych interesariuszy na poważne problemy Sporydotyczące wsytuacji nieuchronnychsporówdotyczącychwartości.Częstopoja- wartości wiają się one w nieoczekiwanych momentach. Mogą być sprowoko- wane przez osoby studiujące, administrację, kadrę naukową, człon- ków władz, ale również przez osoby czy wydarzenia spoza uczelni. Takiesporypochłaniającennyczasiśrodki,atakżeodwracająuwagę od bardziej priorytetowych obszarów. Nierozwiązane konflikty mogą nadwerężyć relacje i pozostawić trwałe ślady na autorytecie uczelni lubinnychinstytucji. Znajdowanierozwiązańdlakontrowersyjnychlubdelikatnychproble- mówpofakcie, często pod presją czasu i w ogniu medialnej krytyki, jest zdecydowanie trudniejsze, szczególnie, kiedy brakuje ustalonej Kulturawartości wcześniej kultury wartości, z której można byłoby czerpać. Prawdą jest również, że oparcie funkcjonowania uczelni na fundamentalnych wartościach akademickich może okazać się pomocne w rozwiązywa- niu konfliktów. Pozwala to przetransformować „kryzys” związany z wartościami w okazję do wzmocnienia jednego z najcenniejszych atutów tego rodzaju instytucji – ich reputacji. Wymaga to rytualizacji dialogu na temat wątpliwości dotyczących wartości jako stałego kom- ponentu życia akademickiego jeszcze zanim dojdzie do incydentów na tym tle. W takim przypadku „rytualizacja” wartości oznacza two- rzenie i odtwarzanie regularnych, zauważalnych i istotnych okazji do dyskusji na temat wątpliwości dotyczących wartości i ich praktyczne- goznaczeniadlaspołeczności. Rytualizacja wartości pozwala interesariuszom na wypracowanie wspólnego leksykonu, sposobu rozumienia i kultur dotyczących war- tości, a także na stworzenie konstruktywnych wzorców komunikacji, którepomogązapobiecnieporozumieniomizbudowaćzaufanieprzy- datnewrozwiązywaniuprzyszłychincydentów. 20 Rozdział3.

OCHRONAINTELEKTUALNEJEKSPRESJILUBZACHOWANIA NATERENIEUCZELNIAPOZANIĄ Czykwestiamiejscamaznaczeniewkontekścieochrony formekspresjilubzachowania? Wszyscyczłonkowieiwszystkieczłonkiniespołecznościakademickiejsą chronieni przez prawa człowieka, niezależnie od tego, w jakim miejscu przebywają.To,czyformyekspresjilubzachowaniesąrównieżchronione przezprawouczelniane,zależywwiększymstopniuodrodzajudziałania i tego, czy zostało ono podjęte w zgodzie ze standardami etycznymi i zawodowymidanejdyscypliny,aniżeliodsamejlokalizacji.Należyjednak założyć, że ekspresja lub zachowanie mające miejsce w przestrzeni akademickiejpodlegarównieżtakiejochronie.Nieograniczasięonajedynie dosalwykładowychczylaboratoriów,alerozciągasiętakżenabiura, korytarze czy dziedzińce. Ochrona ta dotyczy również treści zawartych wpodręcznikach,materiałachedukacyjnych,czasopismachnaukowych i publikacjach, na stronach internetowych czy w uniwersyteckich mailach. Niemniej, gdy poszczególne formy intelektualnej ekspresji lub zachowania mająmiejscepozaprzestrzeniąakademicką,mogąwdalszymciągu, wzależnościodkontekstu,podlegaćochroniegwarantowanejprzezprawa uczelniane. DEKLARACJAWARTOŚCI–PRZYKŁADY Będziemyrozwijaćnowatorskie,oryginalnebadanianaukowe,wzmacniać nasząrolęjakoośrodeknaukowyonajwyższymświatowymstandardzie, atakżekształcićjednostkigotowezająćpozycjęliderówizapewniaćistotny wkładwwieledziedzinżyciaspołecznego,jednocześniestojącnastraży „wolnościakademickiej”opartejnawysokichstandardachetycznych. —UniwersytetwKioto Uniwersytetcenisobiewolnośćakademicką,stojącnastraży nieskrępowanegoikrytycznegomyśleniaisposobubadaniarzeczywistości poprzezakceptacjęróżnorodnościprzekonańirozumowania,atakżejako otwartegosposobuwymianyideiiwiedzy. —UniwersytetBotswany Promowaniewartości 21

KROK1. Deklaracjawartościstanowijedyniepunktwyjściadorytualizacjiwar- Deklaracjawartości tości, a proces przygotowywaniadeklaracjijestniemaltakistotny,jak samajejtreść.Aktspisywanialubpoprawianiadeklaracjiwartościtwo- rzyokazjędozaangażowaniacałejspołecznościuniwersyteckiejwpro- cesustanawianiatrwałegozestawuprawregulującychfunkcjonowanie wszystkichczłonkówtejspołeczności. Przygotowując lub poprawiając deklarację uczelni należy wziąć pod uwagęnastępującepytania: □ Czydeklaracja uwzględnia wszystkie pięć fundamentalnych war- tości? □ Czy deklaracja, a także proces jej tworzenia, włącza wszystkich interesariuszy w kulturę wartości danej instytucji, w tym osoby studiujące, personel, administrację, władze uczelni, związki zawo- dowe,absolwentów,państwoispołeczeństwo? □ Czy deklaracja wzmacnia kulturę wartości danej instytucji we wszystkich możliwych sytuacjach? Nie tylko w aspekcie prowa- dzenia badań, edukacji czy publikowania, lecz także w obszarze zatrudnienia, aktywności na terenie uczelni i poza nią, działalno- ści komercyjnej, w kontekście dostępu do społeczności akade- mickiej czy budynków i zasobów instytucji? KROK2. Spisanie deklaracji, jej początkowe rozpowszechnienie wśród spo- Tradycjaikultura łecznościakademickiejiregularneprzypominanieojejzapisachmoże komunikacji pomóc w budowaniu tradycji i kultury wsparcia wartości akademic- dotyczącejwartości kich wśród szerokiego grona interesariuszy. Bierne rozpowszechnia- nie, tj. publikacja na stronach internetowych, wysyłanie biuletynów informacyjnych drogą mailową czy pisanie listów, stanowi podstawę dla większej transparentności, ale nie wystarczy. Potrzebne jest rów- nież aktywne rozpowszechnianie, które może opierać się na edukacji nowoprzyjętych osób pracujących i studiujących, czy też na dorocz- nymliście, raporcie, wykładzie albo warsztacie dotyczącym wartości, konkursienapracęalbonagrodziezaobronęwartości.Promocjapozy- tywnej kultury, poszerzenie oferty kursów, stworzenie dedykowanej kolumny czy newsletteru również może być pomocne, podobnie jak regularnedyskusjewradiuitelewizjiorazwieleinnych[patrzstr.28]. KROK3. Aby doszło do przeobrażenia deklaracji „na papierze” w faktyczną Przenoszenie kulturę wartości, instytucje muszą przenieść odpowiedzialność za odpowiedzialności aktywne wdrażanie zasad związanych z wartościami na poszczególne osoby, jednostki organizacyjne lub grupy, a także reagować na zaist- niałe incydenty. Przydzielajączadania,należyzwrócićuwagęnaponiższekwestie: 22 Rozdział3.

□ Obowiązkiiuprawnieniapowinnybyćjasneiprzejrzyste,alewciąż na tyle elastyczne, aby istniała możliwość reagowania na proble- mywsposób,którywspierapozytywnąkulturęwartości. □ Odpowiedzialność powinna być rozdzielona między oficjalnie wyznaczoneciałalubprzedstawicieliwszystkichkluczowychinte- resariuszy. Przykłademmożebyćwyodrębnionebiurorzeczniczki wartości współpracujące z komisją reprezentującą pełen przekrój interesariuszy. □ Obowiązkipowinnyobejmowaćaktywnąpromocjęfundamental- nychwartości,anietylkostworzenieprocedurreagowanianaincy- dentyczyskargi. Kluczowąkwestiąjest stworzenie sposobów postępowania ułatwiają- KROK4. cych profilaktyczną komunikację związaną z wartościami jeszcze Gotowe,przejrzyste zanim dojdzie do incydentu. Takie schematy powinny być dostępne sposoby na wypadek zaistnienie konkretnego incydentu i powinny przyjmo- postępowania waćjak najbardziej przejrzystą, spójną z innymi procedurami i zobo- wiązaniamiformę,którajednocześnieutrzymujestandardydotyczące dyskrecji i poufności (np. zatrudnienie i etaty wykładowców, negocja- cje dotyczące umów zbiorowych, postępowanie dyscyplinarne czy ocenianie osób studiujących). Sposoby postępowania w przypadku naruszenia wartości powinny być z założenia inkluzywne względem szerokiego grona interesariuszy, powinny też wyrażać dążenie do wzmocnienia pozytywnej kultury wartości. Nie mogą być tajne, dys- cyplinująceczyantagonizujące. Opracowując sposoby postępowania należy wziąć pod uwagę nastę- pującepytania: □ Czy sposoby postępowania są przejrzyste i inkluzywne? Kto jest wniezaangażowany?Wjakisposóbwłączasięzainteresowanych wpostępowanie?Kogosiępomija? □ Wjakisposóbgromadzisięinformacjewpostępowaniach?Wjaki sposóbsięjeoceniaiudostępnia? □ Czy ustanowione sposoby postępowania zachęcają do profilak- tycznego sprawdzania nie tylko treści związanych z wartościami, lecz także procedur reagowania na incydenty? Czy ustanowione sposoby postępowania przewidują pełne spektrum wątpliwości związanych z wartościami we wszystkich kontekstach? Na przy- kład: nie tylko w salach wykładowychczylaboratoriach,lecztakże wewszystkichprzestrzeniachuczelnianychiwtrakciewszystkich okazji, podczas których dochodzi do kontaktu z państwem lub społeczeństwem? Promowaniewartości 23

□ Jak często sposoby postępowaniastwarzająokazjedodyskusjina tematwartości?Razdoroku?Razwmiesiącu?Częściej? □ Czyistnieje cykliczny program przypominania, edukacji i powia- damiania, który pozwoliłby zbudować wspólną kulturę wartości? □ Czyistniejąklauzulepozwalającenaponownąewaluacjędeklara- cji i sposobów postępowania tak, aby można było dołączyć do nich wnioski z popełnionych błędów? KROK5. Wrezultacie należy regularnie organizować inkluzywne i przejrzy- Przejrzysty przegląd ste przeglądy procedur dotyczących sposobów postępowania w celu i dostosowanie wysłuchania sugestii i dołączania wniosków z minionych wydarzeń i wyzwań,zktórymiprzyszłosięzmierzyć.Ostateczniesposób,wjaki instytucje rytualizują fundamentalne wartości akademickie jest też zależny od regionu, kultury, władz uczelni, a także państwowych i lokalnych prerogatyw. Niemniej wszystkie skuteczne modele rytu- alizacji muszą zakładać nieustanny dialog. Poprzez wyraźniejsze eksponowanie niepokojów związanych z wartościami i tworzenie przestrzeni do dyskusji między interesariuszami, możliwe staje się wypracowanie takich form rytualizacji, które zapewnią najlepszą ścieżkę do wytworzenia twórczych i adekwatnych strategii ochrony i promocji fundamentalnychwartościakademickich. Wartościwe Współczesny system szkolnictwa wyższego doświadcza historycznej współpracy transformacji napędzanej w dużej mierze przez strukturalną i konku- partnerskiej rencyjną presję wynikającą z globalizacji, komercjalizacji, utowaro- wieniawiedzy,takzwanychtechnologiiprzełomowychiwieluinnych. Transformacjatazapewniapaństwom,instytucjom,badaczomibadacz- komorazosobomstudiującymszeregnowychmożliwości.Obejmują onenietylkowzmożonąmobilnośćstudentówistudentekorazkadry, lecztakżewymianynaukoweimiędzynarodowepartnerstwapomiędzy instytucjami.Sątozarównonajprostszewymianybilateralne,jakrów- nieżsamodzielnelubczęściowozależnefilieczywieloinstytucjonalne klastery bądź miasta edukacyjne, z których każde może, ale nie musi włączać krajowe, regionalne czy miejscowe władze jako współgospo- darzy. Implementacja fundamentalnych wartościach akademickich możemiećnawetwiększeznaczeniewzględemzewnętrznej,azwłasz- cza międzynarodowej współpracy, w której wyzwanie wypracowania wspólnego leksykonu, sposobu rozumienia czy kultury dotyczącej wartości jest jeszcze trudniejsze niż w wymiarze wewnętrznym. Na fakt ten wpływa ryzyko nieporozumień i ich potencjalnych konse- kwencji. W takiej sytuacji „rytualizacja” wartości oznacza tworzenie i odtwarzanie regularnych, eksponowanych i istotnych okazji do dys- kusji na temat wątpliwości dotyczących wartości i ich praktycznego znaczeniadlawspólnychprzedsięwzięćwszystkichzainteresowanych. 24 Rozdział3.

Ponownie punktem wyjściowym jest deklaracja obejmująca sposoby KROK1. postrzegania fundamentalnych wartości akademickich przez partne- Deklaracjawartości rów, szczególnie w kontekście ich współpracy. Można to osiągnąć za wewspółpracy pomocą osobnego porozumienia, aneksu czy protokołu uzgodnień. partnerskiej Innym, być może lepszym sposobem, jest włączenie odpowiednich zapisów do standardowego porozumienia o współpracy partnerskiej. Deklaracja ta powinna odzwierciedlać pełen zakres fundamentalnych wartości akademickich (zgodny ze standardami międzynarodowymi, a także zawierający jasno wyszczególnione ograniczenia). Dokument musi być przejrzysty i dostępny dla wszystkich interesariuszy celem regularnego przeglądu i uwzględniania ewentualnych uwag, na przy- kładpoprzezpostynastronieinternetowejinstytucjipartnerskiej. Podobnie jak ma to miejsce w przypadku instytucji macierzystej, KROK2. aktywne rozpowszechnianie deklaracji wartości we współpracy part- Tradycjaikultura nerskiej jest niezbędne do rozwijania kultury komunikacji i porozu- komunikacji mienia. W zależności od skali i charakteru współpracy działania te dotyczącejwartości mogąopieraćsięnaprzedstawieniudeklaracjinowoprzyjętympracow- wewspółpracy nikomistudentomczyosobomdołączającymsiędowspółpracy.Mogą partnerskiej też zostać przypomniane w dorocznym liście, raporcie, wykładzie czy warsztacie dotyczącym wartości. Mogą stanowić temat konkursu na pracę albo zostać wspomniane przy okazji przyznawania nagrody za promocję pozytywnej kultury wartości we współpracy partnerskiej. Wtymprzypadkuistniejewielemożliwości[patrzstr.28]. Wkontekście współpracy partnerskiej niezwykle ważne jest wspólne KROK3. przypisanie zadań do poszczególnych osób, jednostek organizacyj- Przenoszenie nychlubgrupwywodzącychsięzkażdejinstytucjipartnerskiej.Poma- odpowiedzialności ga to w kolektywnym i czynnym wdrażaniu uzgodnionego modelu zawdrażanie wartości, a także w reagowaniu na pojawiające się incydenty. Zada- deklaracji/ niemwszystkichstronpowinnobyćangażowanieprzedstawicielikaż- standardów dej z kluczowych grup interesariuszy, gdy to tylko możliwe. Istotne jest zwłaszcza aktywizowanie władz uczelni, badaczy, studentów i pracowników związanych z projektem, a także wszystkich tych, któ- rzymająwątpliwościdotyczącewspółpracypartnerskiej. Najważniejsze wydaje się jednak wyjście poza ogólne deklaracje KROK4. wsparcia fundamentalnych wartości akademickich i opracowanie Gotowe,przejrzyste jasnych,przejrzystychsposobówpostępowaniawprzypadkukomuni- sposoby kacji dotyczącej wartości. Należy to zrobić jeszcze zanim dojdzie do postępowania incydentów związanych z kwestią wartości. Najprostszym sposobem wydajesięorganizacjacorocznejwymianyorazpublikacjilistówprze- syłanych między partnerami. Korespondencja ta powinna w jasny sposóbwskazywaćwspólnecelewspółpracyzwiązanezfundamental- nymiwartościamiakademickimi,wymieniaćpodjętedotychczaskroki i określać plany dotyczące realizacji określonych założeń. W listach Promowaniewartości 25

warto też umieścić dokładne opisy wszystkich incydentów, do któ- rych doszło w minionym roku, opatrzone komentarzem referującym sposób reakcji (z uwzględnieniem zawodowej poufności i prywatno- ści zainteresowanych). KROK5. Byłoby idealnie, gdyby metody działania pozwalały interesariuszom Przejrzysty przegląd nabranie czynnego udziału w tworzeniu treści każdego listu i innych i dostosowanie form komunikacji, a jednocześnie umożliwiały prowadzenie dyskusji na temat korespondencji w nadziei na poszerzenie przejrzystości i inkluzywności. W przykładzie corocznej wymiany listów rozwiąza- niemmożebyćzaproszeniedonadsyłaniapropozycjiprzednaszkico- waniem zawartości poszczególnych pism, a także ustalenie okresu, wktórymnależyzgłaszaćwszelkieuwagidoopublikowanejkorespon- dencji. Pomocne może być również ustrukturyzowanie procedur związanych z debatą publiczną tak wewnątrz instytucji partnerskich, jak i pomiędzynimi. Mówiąc ogólnie, celem rytualizacji wartości we współpracy partner- skiej jest zachęcaniedodobrowolnego,dwustronnegodialogupomię- dzy równoprawnymi partnerami. Wydaje się to bowiem najlepszą i najbardziej zrównoważoną drogą do promocji twórczych, adekwat- nychstrategii pozwalających z czasem poszerzyć zrozumienie warto- ści akademickichiupowszechnićszacunekdonich. Zrytualizowanie wartości we współpracy partnerskiej poprzez aktyw- newdrażaniesposobówpostępowaniamożestanowićrodzajochrony przed pewnymi zagrożeniami. Przede wszystkim ryzykowna wydaje się sytuacja, w której instytucje związane ze szkolnictwem wyższym współpracują z ludźmi bądź jednostkami z miejsc, w których wolność akademicka, autonomia i powiązane wartości nie są do końca zrozu- miane lub są wręcz drastycznie ograniczone. Taka relacja może być obarczona: Ryzykiem jakościowym – jeśli niepowodzenie w przedyskutowaniu wątpliwości dotyczących wartości nakłada jawne lub ukryte ograni- czenia,anawetpozorytakichograniczeń,naprowadzeniebadań,dys- kursczyudziałwaktywnościachpowiązanychzewspółpracą; Ryzykiem prawnym, finansowym lub innym związanym z reputacją każdego partnera – jeśli niepowodzenie w przedyskutowaniu proble- matykiwartościpozostawiapoledopoważnychnieporozumień,atakże jeśli niepowodzenie w profilaktycznym wypracowaniumodeluwarto- ści zmusza partnerów do poszukiwania rozwiązań problemów kon- trowersyjnych lub delikatnych post factum, często pod presją czasu lubwobliczuinnychnacisków; 26 Rozdział3.

Ryzykiem związanym z ochroną wartości, które wpływa nie tylko na partnerów, ale też na cały sektor szkolnictwa wyższego – jeśli niepo- wodzeniewewdrożeniumodeluwartościpośredniowpływanapowsta- nie podwójnegozbiorustandardów:jednegodlauczelni„macierzystej” i jej programów, kadry naukowej oraz osób studiujących, a drugiego, bardziej ograniczonego, dla międzynarodowych uczelni partnerskich, ich programóworaz„miejscowych”kadriosóbstudiujących.Powsta- je wówczas zagrożenie niejawnego przyjmowania ograniczeń przez instytucje, które otwierają się na współpracę bez uprzedniego zagwa- rantowaniaprogramudotyczącegowartościakademickich,wychodzą- cegopozazdawkowedeklaracje. Wspomniane problemy mogą się pogłębiać, kiedy współpraca part- nerska przechodzi z fazy wczesnego planowania, która najczęściej wymagaudziału mniejszej liczby rozmówców, do bardziej dynamicz- nychetapówwłączającychwprojektcorazwięcejosób.Powiększenie grupy zaangażowanej w organizację współpracy może skutkować powstawaniemnieprzewidzianychwątpliwościdotyczącychwartości. Zilustrujmy problem przykładem sprawy sprzed kilku lat, w której pewien europejski uniwersytet starał się o nową współpracę partner- ską w Azji. Początkowe rozmowy, co zupełnie zrozumiałe, odbywały się w niewielkim gronie osób pracujących w administracji oraz człon- kówiczłonkiń akademii z działów, które miały zostać zaangażowane w projekt. Wraz z postępem w negocjacji warunków potencjalnej współpracy propozycja została przedstawiona całej społeczności aka- demickiej, co wzbudziło niepokój zarówno wśród osób z innych dzia- łów, jak i wśród pozostałych interesariuszy. Ostatecznie instytucja wycofała się z planowanej współpracy, trwoniąc czas i ponosząc ogromne straty finansowe. Samo zajście uderzyło w poczucie wspól- notowości wewnątrz społeczności akademickiej, a także w reputację uczelni. Rytualizacja wartości w instytucji macierzystej jest dobrym sposobemnaprofilaktyczneposzerzenieperspektywyzwiązanejzkwe- stią działań, które mogą okazać się wrażliwe. Strategia ta zapewnia jednocześnie częściową ochronę przed podobnymi niespodziankami wprzyszłości. Zrytualizowanie wartości we współpracy partnerskiej możepomócwdążeniudoposzerzeniaświadomościnatematwarto- ści, co z kolei wesprzeprocesbudowanialeksykonów,sposobówrozu- mieniaczykulturykomunikacjimiędzypartneramiizainteresowanymi stronami. Może to ułatwić instytucjom przetrwanie wszelkich poten- cjalnychkryzysów. Nakolejnej stronie znajduje się niekompletny repertuar profilaktycz- nychdziałańpromującychfundamentalnewartościakademickie. Promowaniewartości 27

1 Stwórzirozpowszechnijdeklaracjęwartościiokreśl sposobypostępowaniadlaindywidualnychprogramówlub dlacałejinstytucji. 2 Zadbajoto,żebydeklaracjawartościiwyznaczonesposoby postępowaniabyłytransparentne.Możeszudostępnićjena stronachinternetowych,rozesłaćdrogąmailową wbiuletynachczyopisaćwtradycyjnychlistach. 3 Uwzględnijdyskusjęnatematwartościwprocesie wprowadzanianowychwładz,osóbpracującychczyosób studiującychwdziałalnośćuczelniizaproponujdoroczne/ regularne„przypominajki”jakoczęśćprogramówrozwoju zawodowego. 4 Rozsyłajrocznąocenęlubraportdotyczącystanuochrony wartościistwórzmożliwośćprzedyskutowaniawniosków zinteresariuszami. 5 Zorganizujcorocznewydarzenie(wykład,warsztat,konkurs napracęlubnagrodę)związaneztematemwartości. 6 Zachęcajdostosowaniapozytywnychpraktykzwiązanych zwartościami.Powinnyonetakżedotyczyćorganizacji wydarzeńwramachuczelni:m.in.zasadregulujących zapraszanieprelegentówiprelegentekijawnościźródeł finansowania(abyodróżnićwydarzeniaoficjalneod nieoficjalnych). 7 Zachęcajprelegentówwystępującychpodczaswydarzeń uczelnianychdoposzanowaniaobowiązującychkultur/ praktykzwiązanychzpytaniami,dyskusjączydebatą (np. wymagającprzyznaniarównegoczasunaodpowiedzi prelegentaizadawanepytania). 8 Zachęcajprotestującychpodczaswydarzeńuczelnianychdo poszanowaniaobowiązującychzasad/praktykodnoszących się do różnicy zdań i zakłócania porządku. 9 Promujróżnorodnośćidemilitaryzacjęstrażyakademickiej, jeśli jest to uzasadnione. Zachęcaj do udziału w szkoleniach dotyczącychjejroliwobroniefundamentalnychwartości i dyskursu uczelnianego. 10 Promujbadanianaukoweikursy,któredotyczązagadnień związanychzwartościami. 28 Rozdział3.

11 Powołajrzecznika/rzeczniczkęwartościakademickich zuprawnieniami,któreumożliwiąwprowadzenie profilaktycznychpraktykzwiązanychzwartościami.Jego/jej rolą będzietakżeodpowiadanienapojawiającesięwtym zakresiewątpliwości. 12 Powołajkomisjęds.wartościzachęcającądo konstruktywnejdyskusjinatematproblemówzwiązanych zwartościamiirozwiązującąspory. 13 Stwórzplatformę (kolumnę,newsletter,stronęinternetową czykontonajednychzportalispołecznościowych) zapewniającąregularnyprzekazdotyczącywątpliwości związanychzwartościami. 14 Promujregularnedyskusjewradiubądźtelewizjinatemat wątpliwościzwiązanychzwartościami. 15 16 17 18 19 ... Promowaniewartości 29

ROZDZIAŁ4. OBRONA WARTOŚCI

Jakjużwcześniejwspomniano,prewencyjne podejściedobudowania Podejście zrozumieniaiszacunkudlafundamentalnychwartościakademickich, prewencyjne tych faworyzujących dobrowolny dialog między różnymi interesariu- szami, zawsze będzie lepsze niż działanie post factum. Niemniej na opracowanie deklaracji wartości i przygotowanie przejrzystych spo- sobów postępowania potrzeba czasu. Jeszcze więcej czasu wymaga rozwinięcieadekwatnejtradycjiikulturykomunikacjidotyczącejwar- tości. Warto pamiętać, że incydenty wydarzające się w międzyczasie nadalbędąwymagałystosownejreakcjipostfactum.Niezawszebędzie ona najlepsza z możliwych, ważne by była pomocna w zmniejszaniu szkód wyrządzonych zarówno samej instytucji, jak i pojedynczym osobom, bez konieczności poświęcania ważnych praw i wartości czy interesuosóbzwiązanychzakademią. Najważniejsze jest unikanie potencjalnie szkodliwego, opartego na opozycji podejścia „wszystko albo nic”. Może być ono szczególnie „Wszystkoalbonic” niebezpieczne w procesie oceny sytuacji oraz w trakcie opracowywa- nia zestawu odpowiednich reakcji skalibrowanych na poszczególne zmienne.Naprzykładwsytuacji,wktórejpojedynczystudentlubpra- cownicanaukowapowołujesięnajednostkowyprzypadeknaruszenia wolności akademickiej, ograniczanie repertuaru reakcji do zamknię- cia całego programu lub nierobienia niczego, przyniesie w obu przy- padkachnegatywnerezultaty:reakcjabędziebowiemalboprzesadna, albonieadekwatna. Ważnejestrównieżunikanieuproszczeń,którefaworyzowałybyjedną wartość, podobniejakkluczowejestwystrzeganiesięcelowegopomi- jania wybranych interesariuszy. Takie działania mogą bowiem podko- paćzasadnośćreakcjiipogorszyćjejrezultaty.Wprzykładowejkwestii sporówdotyczącychprelegentów,którzymogąwystępowaćnauczel- ni, faworyzowanie wolności akademickiej/wolności wypowiedzi bez poświęcenia należytej uwagi obawom związanym ze sprawiedliwym dostępem czy odpowiedzialnością społeczną, może zrazić członków i członkinie niedostatecznie reprezentowanych społeczności stano- wiącychczęśćuniwersytetu.Możetouderzaćwstrategierozwiązywa- nia sporów, niezależnie od podjętych działań. Unikanie podejścia binarnegolubuproszczonegowymagadokładnejocenyinteresariuszy i interesariuszek (w przypadkach incydentów w instytucji macierzy- stej) lub współpracy partnerskiej (w przypadkach incydentów poza uczelnią), samych incydentów, a także dostępnego spektrum reakcji i ich przewidywanychkonsekwencji. 31

KROK1. Rozpatrującincydentywinstytucjimacierzystej,należyzwrócićuwagę Ocenainteresariuszy/ na grupę zaangażowanych w nie interesariuszy i interesariuszek. współpracypartnerskiej Część z nich może należeć bezpośrednio do społeczności akademic- kiej (m.in. władze uczelni, pracownice, naukowcy, osoby studiujące), a część może pochodzić spoza środowiska, ale być żywo zaintereso- wana wydarzeniami wewnątrz instytucji (absolwenci, rodzice, spon- sorzy, państwo,społeczeństwo). Należyrozważyćrolęorganizacjiwrelacjidoincydentu: □ czy incydent jest związany z oficjalną działalnością lub polityką uniwersytetu, □ czy uczelnia jest jedynie przestrzenią, w której incydent miał miejsce? Można uwzględnić także liczbę zaangażowanych osób, ale należy pamiętać, że nawet incydenty jednoosobowe mają potencjalnie zna- czącywpływnarozważaniadotyczącewartości.Podobniemożnaroz- patrywaćpowiązaniaincydentuzpodstawowymidziałaniamiuczelni, należy wówczas podejść do określania kluczowych funkcji badań naukowych, nauczania czy publikowania z dużą ostrożnością. W ten sposób można uniknąć zaklasyfikowania projektów naukowych lub formintelektualnejekspresji,któredotycząsprawinteresupubliczne- go, jako obszarów z natury „nieakademickich” (np. publiczne uwagi, blogi czy inne formy wyrazu pracowników naukowych lub osób stu- diujących, dotyczące spraw odnoszących się do ich roli w akademii, obszaru zawodowych zainteresowań, dziedziny studiów lub regulacji czywydarzeń,doktórychdochodziw systemieszkolnictwawyższego. Rozpatrzmyprzykładincydentu,wktórympojawiająsiękontrowersje dotyczące członka akademii, któremu odmówiono awansu lub które- go usunięto ze stanowiska. Działania te stanowiły rzekomo odwet za pisanie krytycznych esejów na temat urzędników państwowych lub władzuczelni. □ Jacyinteresariuszesązamieszaniwtęsytuację?Pracownicyipra- cowniceakademiccy?Osobystudiujące?Inni? □ Jaka jest rola instytucji? Czy instytucja była zaangażowana wodmowęlub usunięcie, czy może nakaz i polecenie wykonania pochodziłyspozainstytucji? □ Jak wiele osób pozostaje zamieszanych w sytuację? Tylko jeden członek akademii czy potencjalnie więcej osób? 32 Rozdział4.

□ Jaki był charakter esejów – czy były związane z nauczaniem lub badaniaminaukowymi? Incydenty naruszające wartości mogą być skomplikowane i różno- KROK2. rodne. Począwszy od dyskretnych, nieprzemocowych ograniczeń Ocenaincydentu nakładanych na pojedyncze osoby, po agresywne zachowania lub poważne restrykcje uderzające w większą liczbę pracownic i pracow- ników akademickich lub osób studiujących. Warto zwrócić uwagę na relacje, jakie łączą domniemane ofiary z samą instytucją, czy też z instytucją partnerską, instytucją szkolnictwa wyższego będącą stroną trzecią lub z innymi osobami pochodzącymi spoza systemu akademickiego. Podobne znaczenie przy ustalaniu odpowiedniej roli instytucji lub określeniu adekwatnej reakcji na incydent ma to, czy sytuacja dotyczy ekspresji akademickiej, czy innych form wyrazu. Raz jeszcze należy zwrócić uwagę na konieczność działania z dużą ostroż- nością. Taka powściągliwość pozwoli uniknąć odgórnej oceny tego, czy badania naukowe lub formy intelektualnej ekspresji skupione na interesie publicznym są ze swej natury „nieakademickie”. Charakte- rystyka roli, jaką instytucja powinna odegrać reagując na poszczegól- ne incydenty, może być różna w zależności od powagi zajścia, jego przyczyn, a także samych pracowników i pracownic, osób studiują- cychczypartnerów. Jak należałoby określić charakter wyrządzonej krzywdy biorąc pod uwagę ostatni przykład, w którym członkowi akademii odmawia się awansu lub usuwa się go ze stanowiska, co rzekomo stanowi odwet za pisanie krytycznych esejów na temat urzędników państwowych lub władz uczelni? Mogłoby się zdawać, że nie mamy tu do czynienia zprzemocą.Cojednakwprzypadku,kiedyutratastanowiskaoznacza niemożnośćzapewnieniasobiepracywmurachakademiiwprzyszło- ści? Mogłoby to skutkować poważnymikonsekwencjamifinansowymi i społecznymi nie tylko dla wspomnianego badacza, ale również dla wszystkich członków jego rodziny lub innych osób korzystających z utraconego wsparcia finansowego. Jakie znaczenie ma to, czy czło- nekakademiijeststalezatrudnionynauczelni(nastanowiskuwykła- dowcy lub na podstawie umowy długoterminowej), czy pracuje dorywczolubwniepełnymwymiarzegodzin? Gdy mowa o współpracy partnerskiej: jak na ocenę sytuacji wpłynie to, czy członek akademii jest zatrudniony przez instytucję macierzy- stą, czy instytucję partnerską? Czy ten członek akademii jest jedynym pokrzywdzonym? Co z jego studentami i studentkami? Co ze współ- pracownikami i współpracownicami, którzy mogą czuć potrzebę autocenzury swoich przyszłych prac lub w jakikolwiek inny sposób chcieć je zmieniać w oparciu o to, w jaki sposób potraktowano przy- kładowegoczłonkaakademii? Obronawartości 33

WINSTYTUCJIMACIERZYSTEJ WEWSPÓŁPRACYPARTNERSKIEJ REAKCJEOPARTENADIALOGU Zamkniętespotkaniewładzuczelni Otwartadeklaracja zinteresariuszami /publikacja listu otwartego Otwartespotkaniewładzuczelni Poparciedlaotwartejdeklaracji zinteresariuszami /listu otwartego Otwartespotkaniewformiepytanie Niejawnadeklaracja/niejawnylist -odpowiedźlubokrągłystół wyrażającyzaniepokojeniesytuacją Otwartewarsztatylubkonferencje Poparciedlaniejawnejdeklaracji/niejawnego listu wyrażającegozaniepokojeniesytuacją Otwartalubzamkniętagruparobocza/jawny Otwartespotkaniewformule lubniejawnyraportdot.incydentu pytanie-odpowiedźlubokrągłystół Innereakcjeotwarte/jawne? Otwartewarsztatylubkonferencje Innereakcjezamknięte/niejawne? Jawnelubniejawnewizyty/delegacje uświadamiająceskalęproblemów Otwartalubzamkniętagruparobocza/jawny lubniejawnyraportdot.incydentu Otwartelubzamkniętewydarzenie wpartnerskiejinstytucjiszkolnictwawyż- szego(ISW) Otwartelubprywatnezaproszenia/stypen- dia/stanowiskawykładowczedlaosóbpracu- jących/studentówistudentekpartnerskiej ISW Otwartelubprywatnezaproszenia/stypen- dia/stanowiskawykładowczedlaosóbpracu- jących/studentówistudentekISWbędącej stronątrzecią Innereakcjeotwarte/jawne? Innereakcjezamknięte/niejawne? 34 Rozdział4.

WINSTYTUCJIMACIERZYSTEJ WEWSPÓŁPRACYPARTNERSKIEJ REAKCJEDOTYCZĄCEPROGRAMÓW/AKTYWNOŚCI Zakończprogram Zakończwspółpracępartnerską/pełnewyco- fanie Zawieśaktywności Zawieśaktywności/częściowewycofanie Zmniejszzakresaktywności Zmniejszzakresaktywności Czasowozablokujlubwinnysposób Czasowozablokujlubwinnysposób ograniczaktywności ograniczsiędoobecnychaktywności Monitorujiponownieoceńpoczasie Monitorujiponownieoceńpoczasie Niewprowadzajzmianwobecnych Niewprowadzajzmianwobecnych aktywnościach/planach aktywnościach/planach Inne? Inne? Obronawartości 35

KROK3. Ocena interesariuszy/współprac partnerskich i incydentów pomaga Poszerzanie instytucjomwustaleniuwagizdarzeniaitego,czyjakakolwiekreakcja „repertuarureakcji” jest uzasadniona. Repertuar reakcji [str. 34-35] stanowi rodzaj wspar- cia, dzięki któremu można uniknąć potencjalnie szkodliwego podej- ścia „wszystkoalbonic”. Repertuarskładasięzdziałańopartychnadialogu,którezachęcajądo wyrażaniaobawiprowokujądokonstruktywnejdyskusjinatematpro- blemów ujawnionych przez incydent. W instytucji macierzystej takie reakcjemogąobejmowaćotwartelubzamkniętespotkaniazwładzami uczelni, otwarte spotkania w formule pytanie-odpowiedź lub warszta- ty, otwarte lub zamknięte grupy robocze czy jawne bądź niejawne raporty. Ryzyko, które niosą za sobą poszczególne reakcje, zależy od samego incydentu, niemniej w większości przypadków nie odnosi się doprzemocy,niesprawiedliwegopozbawieniawolności,aktuoskarże- nia lub gróźb karalnych, do których mogłoby dojść w związku z mię- dzynarodowąwspółpracąpartnerską. Z podobną sytuacją mamy do czynienia w przypadku korzyści, które również będą zależne od samego incydentu. W większości przypad- ków bardziej transparentne i inkluzywne reakcje przynoszą większe korzyści. We współpracy partnerskiej reakcje oparte na dialogu mogą obejmować te zorientowane na międzynarodowych partnerów i inte- resariuszy (np. władze uczelni czy urzędników państwowych), jak i te skierowanedomiejscowychlubzagranicznychpracownikówczyosób studiujących, do mediów lub członków społeczeństwa. W opisanych reakcjach zostały też wyszczególnione działania otwarte/jawne zamkniętelubniejawne.Należywszczególnościzadbaćozachowanie równowagi pomiędzy działaniami niejawnymi i reakcjami otwartymi/ jawnymi tak, aby uniknąć pozornego obrazu bezczynności, który mógłbynegatywniewpłynąćnareputacjęinstytucjiiwyobrażenieojej stosunkudosamychwartości. Reakcje dotyczące programów/aktywności mają zachęcać do refleksji nad potencjalnym wpływem – tak pozytywnym, jak i negatywnym – wynikającym z zaproponowanych zmian, w tym również wpływem wywieranym na poszczególnych interesariuszy. W ramach instytucji macierzystejnależyrozważyćpotencjalnywpływsytuacjinaobecnych pracownikówipracownicelubosobystudiujące,atakżenaosobykan- dydujące na studia, absolwentów czy wreszcie na całe społeczeństwo. Wprzypadkuwspółpracypartnerskiej warto wziąć pod uwagę wpływ naofiaryincydentówilokalneinstytucjepartnerskie. Ogólnie rzecz biorąc, ważniejsze od jakiejkolwiek oceny ryzyka czy korzyści jest poszerzanie zakresu reakcji i zaangażowanych interesa- riuszy. Te pierwsze w szczególności pomagają uniknąć wyborów typu 36 Rozdział4.

„wszystko albo nic”, takich jak wybór między nie robieniem niczego a całkowitym wycofaniem się ze współpracy lub programu. Jako że zupełnarezygnacjagenerujeznacznekoszty,dylematytypu„wszystko albo nic” z przyczyn oczywistych zostają rozstrzygnięte na korzyść „nierobienia niczego”. Może to skutkować nieadekwatną reakcją, która zwykle przynosi szkodę samej instytucji lub fundamentalnym wartościomakademickimjakotakim.Skłanianiesiękureakcjomopar- tym na dialogu może być właściwym rozwiązaniem, zwłaszcza gdy ryzyko dla instytucji jest niskie, a korzyści dla interesariuszy, partne- rówczypokrzywdzonychsąumiarkowanelubwysokie. Z kolei dążenie do ograniczenia reakcji dotyczących programów /aktywności może być słuszne, gdy korzyści dla instytucji są niskie, a ryzyko dla interesariuszy, partnerów czy pokrzywdzonych jest umiarkowane lub wysokie. Tendencja do krytyki „nierobienia nicze- go” może być właściwa, kiedy ocena interesariuszy/współpracy part- nerskiej i incydentówjestumiarkowanejlubwysokiejwagi.Wszystkie wymienionestrategie tworzą ogólną i właściwą tendencję nakierowa- nąnadziałanieireagowanie,któreprzyczyniasiędopoprawykondycji fundamentalnych wartości akademickich, zarówno w instytucji macierzystej, jak i w zewnętrznej lub międzynarodowej współpracy partnerskiej. Tabelanastr.38-41ilustrujeprzykłady,któremogąokazaćsiępomoc- newzgłębianiuzagadnień,októrychbyłamowa. Obronawartości 37

ZBIERANIEINFORMACJI PODEJMOWANIEDECYZJI KROK1: KROK2: Interesariusz Incydent OCENA /współpracapartnerska Instytucja X jest dużym, Profesoraantropologiibezstałego Absolwenci,pracownicynaukowi publicznymuniwersytetem zatrudnieniawInstytucjiXpubli- i osobystudiującesąpodzieleni. badawczym,polegającym kujeobraźliwekomentarzew Niektórzypostrzegająpostyjako zarównonafunduszachrządo- mediachspołecznościowychna uzasadnionąkrytykępolitykirządu, wych,jakiprywatnychdarowi- tematjednejzestronwlokalnym inni jako wyrazynienawiścinatle znach,zezróżnicowanym konflikcie politycznym. etnicznym,żądającusunięciaprofe- przekrojemosóbstudiujących. soryzuczelni. Instytucja X jest prestiżowym Profesorprawakonstytucyjnego Zwolennicyrządudomagająsięusu- prywatnymuniwersytetem. wInstytucjiXprezentujeswoją nięcia profesora z uczelni. Artykułprofesoraodznaczasię pracęnakonferencjinaukowej, Członkowierodziny,pracownicy rzetelnymibadaniamiijest gdzietwierdzi,żewmyślobec- naukowiiosobystudiującewInsty- dobrzeudokumentowany. nychprzepisówkonstytucyjnych tucji X domagająsięodInstytucjiX zapewnienierównychprawkobie- publicznegopotępieniaaktuoskar- tomniejestmożliwe,dlategopro- żeniaprzeciwkoprofesorowi. ponujewprowadzeniepoprawek. Przeciwkoprofesorowiwniesiono aktoskarżeniaza„obrazępań- stwa”. Instytucja X jest dużą instytu- Zorganizowanyproteststudencki Wieleosóbstudiującychwspiera cją publiczną z dziesiątkami postulującyobniżenieczesnego żądaniazmniejszeniaczesnego, tysięcy osóbstudiujących, blokujewejściadobudynków ale tylko niewielka ich liczba czynnie zktórychwielumaproblemy Instytucji X. Gdy inni studenci protestowała.Rodzice,absolwenci zopłaceniemczesnego, próbująwejść,dochodzidostar- i urzędnicy publiczni domagająsię awkonsekwencjiukończe- cia. Wezwanazostałapolicja, odwładzuczelnipoprawyochrony niemstudiów. któramazaprowadzićporządek. i porządkunaterenieuczelni. Wkonsekwencjikilkanaście budynkówzostałouszkodzonych, akilkudziesięciustudentówaresz- towano. ZagranicznaInstytucjaX ProfesoraprawaInstytucjiA Pracownicenaukoweiosobystudiu- oferujeprogramstudiówdla wKrajuBzostałazwolniona, jące innychzagranicznychuczelni miejscowychimiędzynarodo- comiałorzekomostanowićodwet oferującychstudiawKrajuBwzywa- wychstudentówwinnymmie- zakwestionowaniesystemuedu- ją swoje instytucje do publicznego ście w Kraju B wewspółpracy kacji religijnej w kraju B. potępieniawspomnianegozwolnie- partnerskiej z inną instytucją niaiwycofaniasięzewspółpracy, zKrajuB. jeśli profesora nie zostanie przywró- conanastanowisko.Pracownicy i studenci Zagranicznej Instytucji X wyrazili podobneobawy. 38 Rozdział4.

PODJĘCIEDZIAŁAŃ,JEŚLI KROK3: ROZWAŻANIE „Repertuar”reakcji Reakcjejawne Reakcjeniejawne WładzeInstytucjiXorganizują WładzeInstytucjiXpowołują Ile uwagi powinnosiępoświęcić otwartespotkaniezewszystkimi grupęroboczą,którama możliwościutratylubzmniejsze- zainteresowanymi. zazadaniezbadaćincydent niafunduszyrządowych(sub- i zalecić dalsze działania. wencjipaństwowej)? WładzeInstytucjiXwydająkrót- WładzeInstytucjiXdrogą Miejscoweregulacjeprawne kie oświadczeniewyrażające„tro- nieoficjalną szukają sposobu wniektórychkrajachzakazują– skę”związanązaktemoskarżenia, naoddalenieaktuoskarżenia wbrewnormommiędzynarodo- zaznaczającjednocześnie, przeciwkoprofesorowi. wym–pewnychformakademic- żewszyscypracownicyzobowią- kiej ekspresji lub zachowania, zanisądoprzestrzeganiamiejsco- ograniczającprzytymwolność wegoprawa. akademicką.Jakawtakichprzy- padkachpowinnabyćreakcja instytucji? WładzeInstytucjiXwydają WładzeInstytucjiXdziałają Ktoprzemawiawimieniuosób oświadczenieopolityce„zero narzeczzwolnieniazaresztu studiujących?Czyistniejegrani- tolerancji” dla wszystkich aktów tych camiędzyuzasadnionym,zorga- wykorzystującychprzemoc,obie- studentów,którzyniestoso- nizowanymprotestemanieod- cujączawiesićwprawachstudenta waliprzemocy. powiednimzakłócaniemporząd- każdegoprzyszłegoprotestujące- kuczyprzemocą? gowykorzystującegotakiego rodzajuaktyprotestu. WładzeInstytucjiXodmawiają WładzeInstytucjiXprzypo- Kiedy„niepowiązane”incydenty, wydaniaoświadczenia,powołując minająpracownikomnauko- spozawspółpracypartnerskiej, się na brak zarównoinformacji, wympracującymwKrajuB wymagająponownejoceny jak i powiązań z Instytucją A. okoniecznościposzanowania wspólnychdziałań? miejscowegoprawa i lokalnych praktyk. Obronawartości 39

ZBIERANIEINFORMACJI PODEJMOWANIEDECYZJI KROK1: KROK2: Interesariusz Incydent OCENA /współpracapartnerska Zagraniczna Instytucja X Ponad500uczonychzkilkudzie- PracownicynaukowiInstytucjiX, oferuje nowy, niewielki sięciu uniwersytetów w Kraju zarównocipozostającywinsty- programstudiówkulturowych Apodpisałootwartąpetycję tucji macierzystej, jak i ci będący wstolicy Kraju A. wzywającądozakończeniakon- częścią programu w Kraju A, fliktu na tle etnicznym w tym wyrazili ogromne zaniepokojenie kraju. sytuacją. Władzepublicznewodpowiedzi Niektórzy pracownicy w instytucji rozpoczynają dochodzenie macierzystej domagają się wsprawiewszystkichsygnata- wycofaniazewszelkiejwspół- riuszy. pracy w Kraju A, ale pracownicy naukowibędącywKraju Wieluznichtracistanowiska, Analegająnazorganizowanie jest przesłuchiwanych, areszto- publicznego wsparcia dla wanychlubkierowanesąprze- programustudiówiswoich ciwkonimaktyoskarżenia.Kilku- współpracownikówzamieszka- nastu zgłasza, że padło ofiarą jących w Kraju A. gróźbkaralnych. Zagraniczna Instytucja X Badaczspołecznywmacie- Pracownicynaukowiiosobystu- oferuje rozbudowanyprogram rzystymkampusieInstytucjiX, diujące w macierzystym kampusie studiówdlamiejscowych badający praktyki związane zagranicznej Instytucji X zgłosili i międzynarodowychstu- z pracą w Kraju B, został obawywsprawieodmowywjazdu dentówwKrajuB. zatrzymanynalotniskuinie dokrajuczłonkowiichwydziału, pozwolonomunawjazddokraju bezporozumieniacododalszego wceluprzeprowadzeniabadań postępowania. i uczestnictwa w konferencji naukowej. WładzeKrajuBpowołałysięna niesprecyzowanewzględybezpie- czeństwa. 40 Rozdział4.

PODJĘCIEDZIAŁAŃ,JEŚLI KROK3: ROZWAŻANIE „Repertuar”reakcji Reakcjejawne Reakcjeniejawne WładzeInstytucji X nie wypo- WładzeInstytucji X dążą Kiedywarunkiwolnościogólnej wiadają się na temat zaistniałej wrazzpracownikamiwKraju lub akademickiej w danym kraju sytuacji. Adozapewnieniawsparcia wymagająponownejoceny uczonymdotkniętymzwol- działań we współpracy partner- nieniami. skiej? WładzeInstytucji X wydają WładzeInstytucji X drogą Kiedy„pojedyncze”incydenty krótkie oświadczenie, w którym nieoficjalną szukają wyjaśnień wymagająponownejoceny przypominają, że regulacje doty- wsprawieodmowywjazdu działań we współpracy partner- czące pozwolenia na wjazd dokraju. skiej? i innych kwestii związanych z bez- pieczeństwempozostająpoza wpływeminstytucji. Obronawartości 41

ŹRÓDŁA 1. Niniejszy fragment opiera się na dyskusji dotyczącej ścierających się wizji edukacji w „Attacks on Higher Education Communities: A holi- stic, human rights approach to protection” Roberta Quinna w: “Pro- tecting Education from Attack: A State of the Art Review” (2010); UNESCO. 2. Kluczowezpunktuwidzeniaomawianychzagadnieńprawaczłowieka obejmujązwłaszcza:Międzynarodowypaktprawgospodarczych,spo- łecznychikulturalnychz1966roku(Artykuł13dot.prawadoedukacji i powiązany 13. Komentarz Ogólny Komisji ds. gospodarczych, spo- łecznych i kulturalnych z 1999 roku; Artykuł 15 dot. prawa do czerpa- nia korzyści z postępu naukowego i powiązany 15. Komentarz Ogólny (2020)); Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych z 1966 roku (Artykuł 18 dot. wolności „myśli, sumienia i religii” i Arty- kuł 19 dot. „prawa do swobodnego wyrażania opinii”, „wolności wyra- zu”i„wolnościdoszukania,przekazywaniaiotrzymywaniainformacji i idei wszelkiego rodzaju, niezależnie od granic”); i powiązane regula- cjeAfrykańskiejKartyPrawCzłowiekaiLudów(Artykuły9i17),Ame- rykańskiej Deklaracji Praw i Obowiązków Człowieka z 1948 roku (Artykuły 4 i 12), Amerykańskiej Konwencji Praw Człowieka z 1967 roku (Artykuł 13), a także Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (Artykuł10iArtykuł2Protokołu). 3. Kluczowe z punktu widzenia omawianych zagadnień narzędzia opra- cowaneprzezUNESCOobejmujązwłaszcza:RekomendacjeUNESCO w sprawie statusu nauczycieli akademickich (1997), Rekomendacje UNESCO dotyczące nauki oraz statusu badaczy i badaczek nauko- wych(2017,aktualizacjadokumentuz1974roku)iKonwencjiUNESCO w sprawie zwalczania dyskryminacji w dziedzinie edukacji z 1960 roku. Podobnie w Europie Komisja Ministrów Rady Europy przyjęła w 2000 roku rekomendacje w sprawie misji badawczej uniwersyte- tów, a także w 2012 roku rekomendacje w sprawie odpowiedzialności władzpublicznychzawolnośćakademickąiautonomięinstytucjonalną, podczasgdyZgromadzenieParlamentarneprzyjęłoRekomendację1762 (2006)wsprawiewolnościakademickiejiautonomiiuniwersytetów. 4. Kluczowezpunktuwidzeniaomawianychzagadnieńdeklaracjezwią- zane ze społeczeństwami obywatelskimi obejmują przyjętą w 1982 roku Deklarację praw i obowiązków wynikających z wolności akade- mickiej przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Profesorów i Wykła- dowcówAkademickich(IAUP)wSienieweWłoszech;przyjętąw1988 roku Deklarację z Limy w sprawie wolności akademickiej i autonomii instytucji szkolnictwa wyższego przez World University Service (WUS);przyjętąw1988rokuMagnęCartęUniversitatumprzezStałą Konferencję Rektorów(CRE);przyjętąw1990rokuDeklaracjęzDares 42

Salamwsprawiewolnościakademickiejiodpowiedzialnościspołecz- nej przez organizacje pracownicze placówek szkolnictwa wyższego wTanzanii;przyjętąw1990rokuDeklaracjęzKampaliwsprawiewol- ności intelektualnej i odpowiedzialności społecznej przez akademi- ków z Afryki; a także przyjętą w 2004 roku Deklarację z Ammanu wsprawiewolnościakademickiejiniezależnościinstytucjiszkolnictwa wyższegoibadańnaukowychpodczaskonferencjiwolnościakademic- kiej na arabskich uniwersytetach. Czerpiąc z powyższych deklaracji, Światowa Koalicja Obrony Edukacji przed Atakami (GCPEA) wydała wskazówki kierowane do państw, dotyczące odpowiedzialności za ochronęfundamentalnychwartości,zwłaszczawolnościakademickiej i autonomii instytucjonalnej, w kontekście brutalnych i represyjnych ataków na szkolnictwo wyższe. „Guide to Implementing the Princi- ples of State Responsibility to Protect Higher Education from Attack” (2016); GCPEA. Niedawne deklaracje dostrzegające wagę fundamen- talnych wartości w międzynarodowym środowisku szkolnictwa wyż- szego obejmują „Guidelines for an Institutional Code of Ethics in Higher Education” wydane wspólnie przez Międzynarodowe Stowa- rzyszenie UniwersytetówiMagnaChartaObservatory(2012),atakże „Hefei Statement on the Ten Characteristics of Contemporary ResearchUniversities”(2013)wydanewspólnieprzezStowarzyszenie Uniwersytetów Amerykańskich, Group of Eight (Australia), Ligę Europejskich Uniwersytetów Badawczych i 9 uniwersytetów z Chin, do których dołączyły następnie Russell Group, U15 Canada, AEARU (StowarzyszenieWschodnioazjatyckichUniwersytetówBadawczych), RU11JapanczyHongKong3. 5. Rekomendacje UNESCO z 1997, paragraf 27 (cytując Rekomendacje UNESCO z 1974 roku). Komitet Praw Gospodarczych, Społecznych i KulturalnychONZ(ESCR)wydałkomentarz,wktórymstwierdzono, żeczłonkowiespołecznościakademickiej,pojedynczolubjakokolektyw, mogąswobodniepodążaćzawiedząiideami,rozwijaćjeiprzekazywać poprzez badania naukowe, nauczanie, analizy, dyskusje, dokumentacje, produkowanie, tworzenie czy pisanie. Wolność akademicka obejmuje prawo jednostek do nieskrępowanego wyrażania opinii na temat instytucjilubsystemów,wktórychpracują,dopełnieniaswoichfunkcji nie będąc dyskryminowanymi i nie bojąc się represji ze strony pań- stwaczyinnegoaktora,douczestniczeniawprofesjonalnychlubrepre- zentacyjnych organach akademickich, a także do cieszenia się pełnią międzynarodowych praw człowieka stosowanych względem innych jednostek znajdujących się pod tą samą jurysdykcją” (Komitet ESCR, 13. KomentarzOgólny:Prawodoedukacji,E/C.12/1999/10,1999). Źródła 43

SUPLEMENTUZUPEŁNIAJĄCY Uzupełnieniem publikacji Promowanie wartości akademickich. Prze- wodnik do dyskusji jest suplement do warsztatów. Zadaniem tego przewodnikajeststworzenieramdorozmowyiułatwieniedyskusjina temat wartości akademickich i ich wdrażania w różnych środowi- skach. Zawiera on informacje o wartościach akademickich w czterech działach. Ponieważ koncepcje i konteksty, których dotyczy dyskusja na temat podstawowychwartościszkolnictwawyższego,mogąbyćróżnorodne i złożone, warsztaty lub dyskusje w grupachsądoskonałymsposobem na stawianie pytań i omawianie nieporozumień. To również dobra okazja do pogłębiania rozumienia samych wartości, szczególnie wtedy, gdy dyskusja toczy się wokół konkretnych przykładów opar- tych na sytuacjach z życia wziętych. Suplement ma na celu wsparcie organizatorów i facylitatorki takich dyskusji. Prowadzący warsztaty znajdą w nim wskazówki zawarte w czterech tożsamych z tym porad- nikiemrozdziałach. Wsuplemenciezamieszczonorównieżćwiczenia,pytaniadodyskusji i tabele mające wspomóc dyskusję. Ćwiczenia składają się z hipote- tycznych przypadków opartych na połączeniu przykładów z życia codziennegoifragmentówfikcyjnych.Nieprzedstawiająoneżadnych konkretnych osób, instytucji ani władz, lecz zostały zaczerpnięte z bogatego doświadczenia Scholars at Risk, współpracy z sieciami instytucji partnerskich, naukowców i naukowczyń na całym świecie oraz nieocenionego wkładu osób uczestniczących w międzynarodo- Suplementdo wej grupie konsultacyjnej stworzonej przez SAR z przedstawicielami warsztatów instytucji i stowarzyszeń szkolnictwa wyższego ze wszystkich regio- „Promowaniewartości nówświata,wtymzwielomaosobamibezpośredniozaangażowanymi akademickich” wmiędzynarodoweprogramyszkolnictwawyższego. przygotowaliśmy wsposóbułatwiający Takprzewodnik,jakisuplementniekoniecznieodzwierciedlapoglądy samodzielne członków SAR, partnerów czy członków grup konsultacyjnych. Są to drukowanie dokumenty podlegające zmianom, a organizatorzy, moderatorki oraz i wykorzystywanie uczestnicy i uczestniczki warsztatów są zachęcani do przekazywania zawartychwnimkart informacjizwrotnychnatemattego,comogłobyzostaćpoprawione. ćwiczeńwtrakcie dyskusji na zajęciach Szczególnie uczestniczki i uczestnicy warsztatów powinni być zachę- lubwarsztatach. cani do korzystania z tych materiałów na trzy sposoby: jako aktywni uczestnicy, jako potencjalne przyszłe prowadzące warsztaty oraz jako Suplementznajduje krytycydzielącysięuwagamiisugestiamidotyczącymiprzyszłychwer- się na naszej stronie sji przewodnika i suplementu, a w szczególności dodatkowymi pyta- internetowej: niami do dyskusji, opisami przypadków, ćwiczeniami, wzorcowym ombuds.uj.edu.pl językiemlubdobrymipraktykami. 44

Niniejsza publikacja „Przewodnikdodyskusji”oraztowarzyszącyjej „Suplementdowarsztatów”zostałwydrukowanywniewielkim nakładzieiposiadająoneswojecyfroweodpowiedniki. Wersjędrukowanąprzekazujemyniewielkiejgrupieosób,wierząc, żeprzyniesietokorzyści,chociażbywpostacizwiększonej częstotliwości rozmównatematwartościakademickichiich wdrażaniawcodziennejakademickiejpraktyce. WersjaonlinedostępnajestnastronieinternetowejBiura RzeczniczkiPrawiWartościAkademickichUniwersytetu Jagiellońskiego (ombuds.uj.edu.pl). Zachęcamydodzieleniasięinformacjąopublikacjach! WydrukowanonapapierzeNAUTILUS®wykonanymzrecyklingu w100%zodpadówpokonsumpcyjnych.

Biuro Rzeczniczki PrawiWartościAkademickich BiuroRzeczniczkiPrawiWartościAkademickichUJtobezpieczne miejscedostępnedlawszystkichczłonkińiczłonkówwspólnoty UniwersytetuJagiellońskiego. DoRzeczniczkiPrawiWartościAkademickichmożeszzgłosićsię zkażdąsprawądotyczącąfunkcjonowanianaUniwersytecie. Możetodotyczyćmiędzyinnymipoczucianiesprawiedliwego lubniewłaściwegopotraktowaniaalbosytuacjikonfliktowych, którewpływająnaTwojeżycie,pracęlubstudiawUniwersytecie Jagiellońskim.Sprawamożezostaćrównieżzgłoszonaprzezorgany samorządustudenckiegoidoktoranckiegoorazdziałające nauniwersyteciezwiązkizawodowe. Rzeczniczkawswojejdziałalnościkierujesięzasadaminiezależności, bezstronnościi, poufnościorazdążydopolubownegorozwiązywania sporówwewnątrzwspólnotyuczelni. Zachęcamyododwiedzenianaszejstronyinternetowej,gdzie znajdujesięwięcejinformacjinatematfunkcjonowaniaBiura i działań podejmowanychprzezRzeczniczkę.Nastroniepublikujemy równieżmateriałydodatkowe,m.in.zseriiKrótkiewprowadzenie: PodstawymediacjiorazPorozumienieBezPrzemocy. Adresnaszejstrony:www.ombuds.uj.edu.pl Kontakte-mail:[email protected] Facebook:fb.com/ombudsUJ